Gia đình ông Lý Văn Điệp, thôn Hòn Lau, xã Thắng Quân (Yên Sơn)
chuẩn bị lễ mừng cơm mới dâng lên tổ tiên.
Lễ mừng lúa mới được người Dao tiến hành trước khi bước vào vụ gặt. Các gia đình thường làm đúng ngày 9-9 âm lịch để ăn Tết. Đây là dịp để con cháu người Dao sum họp quây quần, nhắc nhở nhau hướng về cội nguồn.
Nghi thức quan trọng nhất trong Lễ mừng lúa mới của người Dao là rước hồn lúa mới về nhà. Người Dao quan niệm cây lúa cũng có linh hồn. Vì vậy, trước khi tổ chức lễ mừng lúa mới, mỗi gia đình phải đi rước hồn lúa mới từ cánh đồng về nhà. Theo ông Lý Văn Điệp, một người cao tuổi uy tín tại thôn Hòn Lau chia sẻ, thực hiện nghi thức này, vào buổi sáng sớm, người phụ nữ trong gia đình ra ruộng lúa tỉa những bông to trĩu hạt vừa chín, buộc thành những bó nhỏ phơi trước nhà. Sau đó, chọn ra những bông to nhất buộc thành cụm treo lên vách nhà. Còn lại đem tuốt để làm cốm, nấu xôi dâng lên tổ tiên, trời đất.
Người Dao quan niệm, đã có cơm mới thì ông bà tổ tiên, các vị thần linh phải là người được dùng trước, vì đã phù hộ cho gia đình có một mùa màng bội thu. Mâm lễ dâng lên tổ tiên trong dịp này khá đơn giản, bao gồm: cơm mới, cốm, 1 con gà luộc, hoa quả...
Điều đặc biệt nhất đó là khâu chuẩn bị cơm mới. Theo bà Đặng Thị Kim thì cơm mới ở đây được làm bằng lúa nếp mới thu hoạch về vừa phơi khô, còn giữ lại mùi thơm giòn của nắng. Sau khi ngâm một đêm, hạt gạo nếp nở to ra và mềm hơn sẽ được cho xuống chõ đồ xôi. Gạo được đồ khoảng hơn 40 phút thì sẽ chín. Ngoài gạo nếp, lễ cúng cơm mới không thể thiếu lá gừng. Vào buổi sáng sớm, khi vẫn còn những giọt sương đọng lại trên lá, người phụ nữ sẽ đi hái những lá gừng còn xanh rồi rửa sạch cho vào cối giã thật nhuyễn, vắt kiệt lấy phần nước. Xôi chín, cho xôi ra lá chuối và hòa nước lá gừng vào xôi tạo thành màu xanh, mùi thơm của gạo nếp hòa quyện với vị thơm nồng của lá gừng xanh tạo nên một vị đặc trưng của cơm mới nơi đây.
Lễ cúng cơm mới của người Dao không cầu kỳ, quan trọng nhất vẫn là thành tâm tưởng nhớ đến tổ tiên. Sau khi chuẩn bị đầy đủ mâm lễ sẽ được gia chủ dâng lên và báo cáo rằng: “Hôm nay 9/9 âm lịch, lúa nương đã chín, lúa ruộng đã vàng, gia đình đã chuẩn bị xong cơm mới kính dâng ông bà tổ tiên, các vị thần linh phù hộ cho gia đình một mùa màng bội thu. Thay mặt gia đình mời ông bà tổ tiên, các vị thần linh về nhận lễ cơm mới để gia đình được thu hoạch. Cầu mong mùa màng năm sau sẽ thành công hơn nữa”.
Sau khi hoàn thành lễ cúng tổ tiên, người Dao lấy một ít thức ăn mang cho gia súc, gia cầm ăn trước. Điều này thể hiện lòng biết ơn tới các con vật nuôi, mong cho chúng luôn khỏe mạnh, bảo vệ gia đình, mùa màng tươi tốt. Còn mâm cúng được gia đình dọn xuống, cùng 1 - 2 mâm cơm được chuẩn bị sẵn, các thành viên trong gia đình quây quần ăn uống vui vẻ, chúc cho nhau sức khỏe, bình an, mùa màng tốt tươi.
Lễ mừng lúa mới còn là dịp con cháu người Dao nhớ ơn tổ tiên, biết ơn mẹ lúa và giáo dục cho các thế hệ trẻ hiểu về truyền thống văn hóa của dân tộc.
Nguồn: Báo Tuyên Quang
