Bà Nguyễn Thị Kiên, thân mẫu Đại tướng
Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp có một người mẹ tuyệt vời, tên bà là Nguyễn Thị Kiên, sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước, chống ngoại xâm. Hưởng ứng Chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, cha bà theo Văn thân chống Pháp, làm đến chức Đề đốc trấn giữĐại đồng Tiền vệ. Ông bị giặc Pháp bắt, chúng tra tấn, đánh đập dã man, nhưng người sỹ phu yêu nước một mực không khai nửa lời. Cuối cùng chúng phải thả. Ông là một người cương trực, phương phi, quắc thước. Ngày về già, râu tóc bạc phơ như một vị Tiên ông. Có lần bà dẫn cậu Giáp về thăm quê ngoại vùng sơn cước Mỹ Đức (nay là xã Sơn Thuỷ, huyện Lệ Thuỷ, Quảng Bình). Ông ngoại rất mến Giáp, ôm cậu vào lòng.
Cậu Giáp giống mẹ nhưđúc, từ vóc giáng đến gương mặt, đặc biệt đôi mắt thông minh trong sáng, vừa hồn nhiên, nhân hậu, hiền lành nhưng cương nghị.
Bức thư bà Kiên gửi cho Đại tướng năm 1948.
Là một phụ nữđảm đang, được sự giáo dục của gia đình nề nếp, từ ngày về làm dâu gia đình cụ Võ Quang Nguyên và bà Bùi Thị Gái (ông bà nội của Đại tướng), thời gian đầu, bà Kiên ngoài việc chăm sóc con cái, bà còn chạy chợ, vừa làm việc đồng áng, vất vả quanh năm kiếm tiền nuôi con ăn học. Về sau hai chị gái (chịĐiểm và chị Liên), lớn lên thay mẹ chèo đòđi buôn vặt. Khi hai chị lập gia đình, Võ Nguyên Giáp và em là Võ Thuần Nho đi học xa nhà, bà sống với người con út là chị Võ Thị Lài, mọi công việc trong gia đình một mình bà xoay xở.
Gia đình Đại tướng (1931).
Gia đnh ông bà Nghiêm thuộc loại nhà nho nghèo. Ngày ba tháng tám phải đi vay nặng lãi các nhà giàu như nhà bá hộ Khoá Uy, một Hoa kiều giàu cóở chợ Hôm, làng Tuy Lộc. Vay bằng tiền, nhưng khi trả bằng thóc cả vốn lẫn lãi, đúng vào vụ thu hoạch, lúa rớt giá. Cậu Giáp đã nhiều lần theo mẹ chèo thuyền chở thóc đi trả nợ. Cậu nhớ nhất dưới trời nắng chang chang, mẹ đội thóc chạy lên chạy xuống bến, hết lượt này đến lượt khác, mồ hôi nhễ nhại, còn cậu bụng đói meo phải ngồi dưới thuyền trông coi thóc từ sáng đến trưa.
Một ấn tượng không bao giờ phai mờ trong kýức của cậu, khi nghe mẹ kể việc chạy giặc Tây. Lúc bà còn nhỏ, mỗi lần Tây về làng càn quét, bà và người dì phải ngồi hai đầu quang thúng để mẹ quẩy đi tránh giặc. Tây đi khỏi làng lại quẩy hai chị em về. Bà nói thằng Tây ác lắm.
Bà Đậu thị Thư, mẹ bà Ng.Thị Quang Thái (trái) va bà Ng. Thị Kiên mẹ Đại tướng
Đêmđêm cậu còn được bà kể cho nghe bài vè “Thất thủ kinh đô”, rất phổ biến trong dân chúng thời bấy giờ. Chuyện kể rằng khi Kinh đô Huế thất thủ, Tướng quân Tôn Thất Thuyết phò vua Hàm Nghi ra Quảng Bình, ngự trên thượng đạo, hạ Chiếu Cần Vương, kêu gọi các sỹ phu yêu nước và dân chúng đứng lên chống giặc Pháp, trong đó cóông ngoại của Võ Nguyên Giáp. Cả nhà rất khâm phục tấm gương trung quân của Tướng quân Tôn Thất Thuyết và ghét cay, ghét đắng tên gian thần bán nước hại dân Nguyễn Văn Tường. Bài vèđã gieo vào lòng cậu Giáp từ thuởấu thơ và theo cậu đi suốt cuộc đời.
Sau ngày đất nước được độc lập, 1945, do bận trăm công nghìn việc, Võ Nguyên Giáp chưa một lần về thăm cha mẹ, làng xóm quê hương, thì giặc Pháp gây hấn. Cuộc kháng chiến chống Pháp bắt đầu.
Cũng như bao gia đình khác, bà Kiên cùng các con và cháu nội Võ Hồng Anh tản cư lên chiến khu Lệ Thuỷ, trong lúc ông Nghiêm thu xếp một vài công việc nhà chưa kịp đi, thì giặc Phápập tới bắt ông đưa vào Huế giam ở nhà lao Thừa Phủ,chúng tra tấn dã man rồi thủ tiêu ông.
Sau ngày đất nước thống nhất, 1975, con cháu cất công đi tìm mộông. Năm 1979, gia đình đưa hài cốt ông về an táng tại nghĩa trang liệt sỹ huyện Lệ Thuỷ.
Trong khi cộc kháng chiến chống thực dân Pháp bước vào giai đoạn ác liệt, khoảng năm 1948, từ chiến khu Lệ Thuỷ, bàgửi một lá thư (bàđọc cho con gái đầu của Đại tướng là Võ Hồng Anh viết) cho Đại tướng và phu nhân. Bức thư cóđoạn: “Mẹ mong con được mạnh khỏe luôn luôn thì mẹ mừng lắm. Còn mẹ và Anh cũng thường, nhưng mà thua lúc ở nhà nhiều lắm, nhưng chuyện nhà nhiều chuyện đắng cay, của tiền không kể, nhưng nhứt là không biết Thầy có còn hay không thì mẹ buồn lắm. Mẹ mong sao cho gặp được hai con cho đỡ buồn”.
Bà là một bà mẹ Việt Nam suốt đời chịu thương chịu khó, hy sinh cho sự nghiệp chồng con.Theo nguyện vọng của Đại tướng và phu nhân Đặng Bích Hà, năm 1952, bà ra Việt Bắc. Cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, bà cùng gia đình về Hà Nội sống với con cháu cho đến khi qua đời năm 1961./.
