Khi "Mẹ thiên nhiên" nổi giận
Mùa mưa bão 2025 tại Việt Nam cho thấy những con số đáng lo ngại: trong 9 tháng đầu năm, Biển Đông đã ghi nhận 14 cơn bão và áp thấp nhiệt đới — cao hơn rõ so với trung bình các năm trước. Trong số đó, 6 cơn đã ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến đất liền.
Bão số 1 năm nay (Wutip) hình thành rất sớm, mang đến lượng mưa lớn tại các tỉnh Trung Bộ: tại Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, nhiều nơi lũ lịch sử xuất hiện, các tuyến đường bị sạt lở, hàng nghìn nhà dân bị ảnh hưởng.
Gần đây, hai cơn bão số 10 (Bualoi) và số 11 (Matmo) liên tiếp ảnh hưởng đến Việt Nam, gây thiệt hại nặng tại nhiều tỉnh miền Trung và miền Bắc như Hà Tĩnh, Nghệ An, Quảng Bình và Thanh Hóa. Gió mạnh, mưa lớn kéo dài cùng ngập lụt sâu cho thấy sức tàn phá ngày càng dữ dội của những cơn bão có cường độ cao trong những năm gần đây.
Tại miền Bắc, từ ngày 6 đến 7/10/2025, Hà Nội cùng nhiều tỉnh phía Đông Bắc đối mặt đợt mưa xối xả, với trạm Hóa Thượng (Thái Nguyên) ghi nhận mức 526 mm, nhiều nơi ở Hà Nội vượt 200 mm/ngày — mưa kéo dài cả đêm và sáng, dễ dẫn đến ngập lụt, sạt lở. Vùng Bắc Bộ còn ghi nhận nhiều nơi mưa vượt 300 mm trong 24 giờ liền — điều hiếm gặp trong các kỷ lục thời tiết tại khu vực này.
Tất cả những con số này không chỉ là hiện tượng riêng lẻ, mà là dấu hiệu của sự “vượt ngưỡng” trong diễn biến thiên nhiên: tần suất các hiện tượng cực đoan – từ bão mạnh, mưa cực lớn đến rét đậm – ngày càng tăng.
Nguyên nhân: biến đổi khí hậu và cơ chế thiên nhiên
Khí hậu nóng lên toàn cầu được xem là nguyên nhân nền tảng khiến hiện tượng cực đoan gia tăng. Khi nhiệt độ đại dương tăng lên, năng lượng trong khí quyển cũng tăng theo, cung cấp “nhiên liệu” cho bão phát triển mạnh hơn và lâu hơn.
Không khí ấm hơn có khả năng giữ ẩm cao hơn, làm tăng lượng hơi nước trong các cơn mưa. Khi điều kiện hội tụ khí áp thuận lợi xảy ra, lượng mưa có thể tụ tập rất nhanh, xuất hiện mưa cường độ cao trong thời gian ngắn.
Bên cạnh đó, cấu trúc áp cao, áp thấp, hướng gió mùa, hoàn lưu bão thay đổi… tạo ra các tình huống thời tiết hỗn hợp, làm bão hoặc đợt mưa dễ bị “giữ lại” lâu hơn, gây mưa kéo dài, gây ngập lụt nặng hơn. Ví dụ, đợt mưa lớn mới đây ở miền Bắc được lý giải là do “hội tụ gió kinh hướng” giữa hoàn lưu bão số 11 và đới gió Đông Nam ẩm từ áp cao cận nhiệt đới.
Cũng cần nhắc đến yếu tố đô thị hóa & quy hoạch: nhiều vùng thành thị có hệ thống thoát nước cũ, đường bê tông hóa cao, ít khả năng thẩm thấu đất — khi gặp mưa lớn, nước tràn không thoát kịp, dẫn đến ngập nặng.
Hệ lụy & yêu cầu ứng phó
Thời tiết cực đoan không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế và vật chất mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng — đặc biệt với người già, trẻ nhỏ, người có bệnh nền — khi nắng nóng kéo dài, đợt rét đậm bất thường hoặc mưa lớn dồn dập.
Thiệt hại do bão và lũ trong năm 2025 đã khiến nhiều địa phương gần như phải “dồn toàn lực” để ứng phó, khi những đợt thiên tai xảy ra liên tiếp, không kịp tạo khoảng nghỉ cho công tác khắc phục và phục hồi. Hệ quả là nhiều vùng vừa gượng dậy sau bão trước đã phải tiếp tục đối mặt với mưa lớn, ngập lụt hoặc sạt lở do bão sau, khiến thiệt hại về kinh tế và đời sống người dân càng thêm chồng chất.
Để thích ứng và giảm thiểu thiệt hại, Việt Nam cần đẩy mạnh các biện pháp sau:
-
Nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm và truyền tin đến người dân nhanh chóng hơn;
-
Củng cố hệ thống thủy lợi, đê điều, cải thiện hệ thống thoát nước đô thị;
-
Rà soát quy hoạch vùng ven sông, vùng dễ tổn thương, hạn chế xây dựng trái phép;
-
Tăng cường trồng rừng đầu nguồn, giữ ổn định hệ sinh thái — những “bộ lọc thiên nhiên” quan trọng;
-
Nâng cao nhận thức cộng đồng về rủi ro thiên tai, hướng dẫn người dân cách phòng tránh, ứng phó khi mưa bão xảy ra.
Việc bão và thời tiết cực đoan càng ngày càng “khó đoán” không còn là giả thuyết mà là thực tế đang diễn ra quanh ta. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu không thể đảo ngược nhanh chóng, ứng phó chủ động, linh hoạt và quyết liệt càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
