Người Do Thái (Israel) chiếm 0,2% dân số thế giới, nhưng trí tuệ đỉnh cao của họ  đã đóng góp tới 50% vào tiến bộ của nhân loại với những con người đã đi vào huyền thoại như Karrl Marx, Albert Einstein, Sigmund Freud… .đến những nhân vật nổi tiếng ngày nay được mọi người khâm phục như Michael Bloomberg, Sheldon Aldelson, Natlie Portman… Dưới đây xin giới thiệu một số nét cơ bản về 10 người lừng danh xếp theo thứ tự năm sinh và hoạt động trong thế kỷ XIX, XX và những năm đầu Thiên niên kỷ thứ III.

1.Karl Heinrich Marx

Phiên âm là Các Mác trong tài liệu tiếng Việt. Karl Marx sinh ngày 5 tháng 5 năm1818 tại Trier (vươngquốc Phổ),mất ngày 14tháng 3 năm 1883 tại Luân Đôn (vương quốc Anh).

Là nhà triết học người Đức gốc Do Thái, Karl Marx còn là nhà kinh tế học, nhà sử học, nhà lãnh đạo cách mạng của Hiệp hội những Người Lao động Quốc tế. Dựa trên lượng nghiên cứu và độ phổ biến của các nghiên cứu trên thế giới, Karl Marx được cho là học giả có tầm ảnh hưởng rộng lớn nhất hành tinh.

Tên Karl Marx được nhắc đến với nhiều chủ đề khác nhau, nhưng nổi tiếng nhất là những phân tích lịch sử dựa trên thuật ngữ đấu tranh giai cấp, được tổng kết trong lời mở đầu của Tuyên ngôn Đảng Cộng sản(Das Manifest der Kommunistischen Partei): Ông đã cùng Friedrich Engels sáng lập Chủ nghĩa Xã hội Khoa học. Với Tuyên ngôn Đảng Cộng sản, Chủ nghĩa Xã hội khoa học được định hình từ sự kế thừa lý tưởng của chủ nghĩa xã hội không tưởng nhưng dựa trên phân tích kinh tế xã hội và những đề xuất cải cách của Marx. Những ý tưởng cải cách này đã được vận dụng ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, đã góp phần quan trọng vào kiến tạo nên xã hội hiện đại.

Đánh giá về Marx, năm 1999, Đại học Cambridge nước Anh đã bình chọn Ông là nhà tư tưởng số một của thiên niên kỷ. Với câu hỏi tương tự, trong cuộc thăm dò trên đài BBC Hoa Kỳ vào tháng 7 năm 2005, Marx đã được lựa chọn là nhà tư tưởng được ưa thích hàng đầu. Trong cuộc bình chọn 100 nhân vật vĩ đại nhất lịch sử Đức, Marx đứng thứ 3, sau Martin Luther, người sáng lập ra đạo Tin Lành.

Trong cuộc khảo sát ở Hà Bắc (Trung Quốc), 100% dân số đã biết đến Ông, họ cho rằng tư tưởng của Karl Marx là tư tưởng đã làm chuyển biến lịch sử nhân loại. Người cha đẻ của chủ nghĩa Marx được xem là người thầy của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới.

Chân dung Karl Marx(1818–1883)

Khảo sát tổng hợp những cuốn sách, tài liệu mà sinh viên Mỹ bắt buộc phải đọc trong hơn 1 triệu bài giảng năm 2016 tại hoa Kỳ cho thấy, Tuyên ngôn Đảng Cộng sản đã bỏ xa các cuốn sách khác để trở thành tài liệu được giáo viên Mỹ giảng dạy rộng rãi nhất, cả về số lượng lẫn tần suất bài được giảng dạy. Tuyên ngôn Đảng Cộng sản được dùng làm tài liệu giảng dạy về lý thuyết xã hội. Trong các lớp học kinh tế, giáo sư thường ưa thích sử dụng cuốn Tư bản (Capital) bộ sách đồ sộ của Marx phân tích về sự vận hành của nền kinh tếtư bản chủ nghĩa. 

2. Sigmund Freud

Tên đầy đủ là Sigmund Schlomo Freud, sinh ngày 06/5/1856 ở Freiberg in Mahren, Moravia nước Áo (nay là Pribor cộng hòa Séc).Theo phong tục Do Thái, khi sinh Froy được đặt tên là Schlomo, theo tên vua Solomonlà người ông của cậu. Mẹ ông, một phụ nữ người Viên, là vợ thứ ba của Jacob, khi sinh Sigmund bà mới 21 tuổi. Schlomo Freud mất ngày 23/9/1939 (thọ 83 tuổi) tại luân Đôn nước Anh.

Freud năm 1921,ảnh của Max Halberstadt

Nguyên là một bác sĩ thần kinh và là nhà tâm lý học người Áo gốc Do Thái, Freud là người đặt nền móng và phát triển học thuyết phân tâm học. Cho đến nay, mặc dù lý thuyết này còn gây nhiều tranh cãi, song so sánh hiệu quả phương pháp phân tâm học của ông với các phương pháp điều trị khác, người ta phải thừa nhận rằng. ông là một nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất trong thế kỷ XX.

Từ nhỏ, Freud đã sớm bộc lộ là người thông minh, nhạy cảm. Ở trường là học sinh giỏi, liên tục đứng đầu lớp trong những năm học trung học. Thời gian học y khoa, Feud rất quan tâm  đến sinh lý học và sớm phát hiện ra những ván đề quan trọng. Mặc dù còn rất trẻ, nhưng ông đã được nhận làm sinh viên nghiên cứu ở viện sinh lý nổi tiếng Ernst Brücke. Ở đây, ông nghiên cứu vấn đề sinh lý thần kinh. Học xong đại học, Freud được nhận làm bác sĩy khoa vào năm1881. Bốn năm sau, Ông được công nhận là giảng viên danh dự tại đại học Wien, một vị trí rất được trọng nể thời bấy giờ

Vào giai đoạn tâm bệnh học bắt đầu phát triển tại châu Âu, những đề tài y học nghiêm túc, được nghiên cứu đã gây nhiều tranh luận trong giới y khoa. Đi tiên phong trong lãnh vực này là Jean Martin Charcot và bệnh viện Salpêtrière của Ông đã trở thành thánh địa cho các nhà thần kinh học.

Từ chính tài năng, tri thức cùng uy tín của Charcot đã mang lại nhiệt tình cho Freud. Ông đã dịch các bài viết của Charcot sang tiếng Đức và trong cả cuộc đời làm việc sau này, Freud luôn trích dẫn lời Charcot: "Lý thuyết thì tốt, nhưng không ngăn được thực tiễn tồn tại", để chỉ trích thái độ chỉ biết chấp nhận những kiến thức thu được mà không hề phê phán.

Do những công lao đóng góp của mình, Freud được công nhận là người đặt nền móng và phát triển lĩnh vực nghiên cứu phân tâm học và được nhận giải Goethe vào năm 1930.

3.Albert Einstein

Phiên âm là An Be Anh-Xtanh sinh ra trong một gia đình gốc Do Thái tại thành phố Ulm, bên dòng sông Đa Nuýp, tiểu bang Baden-Württemberg, nước Đức ngày 14 tháng 3 năm 1879 và mất ngày 18 tháng 4 năm1955, thọ76 tuổi tại Princeton, tiếu bang New Jersey, Hoa Kỳ.

Anh Xtanh là nhà vật lýlý thuyết, người đã phát triển thuyết tương đối tổng quát, một trong hai trụ cột của vật lý hiện đại, được biết đến nhiều qua phương trình nổi tiếng thế giới về tương đương khối lượng và năng lượng E=mc2. Ông được trao Giải thưởng Nobel Vật lý năm 1921do những cống hiến đối với vật lý lý thuyết, đặc biệt là hiệu ứng quang điện, bước ngoặt khai sinh ra lý thuyết lượng tử. 

Theo các nhà phân tích, khi bước vào sự nghiệp nghiên cứu, Einstein đã nhận ra cơ học Newton không thể thống nhất được những định luật của cơ học cổ điển với các định luật của trường điện từ; từ đó, ông phát triển thuyết tương đối đặc biệt. Tuy nhiên, ông cũng nhận thấy nguyên lý tương đối có thể mở rộng cho cả trường hấp dẫn và điều này dẫn đến sự ra đời của lý thuyết về hấp dẫn trong năm 1916, năm ông công bố thuyết tương đối tổng quát. Năm 1917, Einstein sử dụng thuyết tương đối tổng quát để mô tả cấu trúc của toàn thể vũ trụ.

Năm 1933, khi Ông đang thăm Hoa Kỳ thì Adolf Hitler lên nắm chính quyền, do vậy Ông đã không trở lại nước Đức và định cư tại Hoa Kỳ, chính thức trở thành công dân nước Mỹ vào năm 1940.Trong chiến tranh thế giới lần hai, Einstein ủng hộ bảo vệ lực lượng Đồng minh, nhưng chống lại việc sử dụng phát kiến mới về phân hạch hạt nhân làm vũ khí. Sau này, Ông đã cùng với nhà triết học người Anh, Bertrand Russell, ký Tuyên ngôn Russell-Einstein, nêu bật sự nguy hiểm của vũ khí hạt nhân. Einstein làm việc tại Viện Nghiên cứu Cao cấp Princeton, New Jersey Hoa Kỳ cho đến khi qua đời vào năm 1955.

 Ảnh Albert Einstein (1879-1955)

Einstein đã công bố hơn 300 bài báo khoa học và hơn 150 bài viết khác về những chủ đề khác nhau, ông cũng nhận được nhiều bằng tiến sĩ danh dự trong khoa học, y học và triết học từ nhiều cơ sở giáo dục đại học ở châu Âu và Bắc Mỹ. Albert Einstein được tạp chí Time bầu chọn là người có ảnh hưởng lớn nhất của thế kỷ XX. Những thành tựu tri thức lớn lao đối với nhân loại đã đưa tên gọi "Einstein" đồng nghĩa với từ Thiên tài.

Để ghi nhớ công lao của Albert Einstein, ngoài những công thức, phương trình và hiện tượng vật lý mang tên Ông, còn có rất nhiều thứ khác cũng mang tên Einstein như Một núi lửa được phát hiện năm 1952 trên bán cầu Bắc. Phần không nhìn thấy của Mặt Trăng cũng được đặt tên là hố va chạm Einstein;;Một tiểu hành tinh trong vành đai chính phát hiện năm 1973 được đặt tên là Einstein. Các nhà hóa học đã đặt tên cho nguyên tố thứ 99 trong bảng tuần hoàn là Einsteini.

4. Rita Levi-Montalcini

Là nhà thần kinh học người Ýgốc Do Thái, năm 1986 đã cùng đồng nghiệp là Stanley Cohen  đoạt Giải Nobel Sinh lý và Y khoa cho công trình phát hiện ra nhân tố tăng trưởng thần kinh (Nerve Growth Factor, NGF). Bà là người phụ nữ đầu tiên đoạt giải Nobel sống ngoài 100 tuổi, ngày 22 tháng 4 năm 2009 tại tòa thị sảnh Roma, bà đã ăn mừng sinh nhật lần thứ 100 của mình. Rita Levi-Montalcini sinh ngày 22 tháng 4 năm 1909- mất ngày 30 tháng 12 năm 2012. Từ năm 2001, bà đã được bầu là thượng nghị sĩ suốt đời của Thượng nghị viện nước Ý.

Levi Montalcini sinh tạiTorino trong một gia đình Do Thái, bà là con út trong số 4 người con của Adamo Levi, một kỹ sư ngành điện là nhà toán học có năng khiếu và mẹ là Adele Montalcini, một họa sĩ có tài. Là con người thanh lịch, Montalcini đã vượt qua được sự phản đối của người cha để quyết định theo học y khoa Torino cùng với Giuseppe Levi vào năm 1930. Sau khi tốt nghiệp năm 1936, bà làm phụ tá cho Levi, nhưng sự nghiệp của bà bị dang dở bởi Tuyên ngôn Chủng tộc của Benito Mussolini và sau đó là việc áp dụng bộ luật ngăn cản người Do Thái làm các nghề theo trình độ đại học và các nghề chuyên môn.

Trong Thế chiến thứ hai, Montalcini làm việc trong phòng thí nghiệm tại nhà, nghiên cứu sự tăng trưởng của các sợi thần kinh trong phôi gà. Tháng 9 năm 1946, Levi-Montalcini nhận lời mời tới Đại học Washington tại St. Louis rồi ở lại đây làm việc trong suốt 30 năm.Tại đây, bà đã hoàn thành các công trình quan trọng nhất của đời mình: Từ quan sát một số mô ung thư - loại mô gây ra tốc độ tăng trưởng tế bào thần kinh cực nhanh - bà đã cô lập nhân tố tăng trưởng thần kinh (NGF). Từ năm 1961 tới năm 1969 bà lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu khoa Sinh học thần kinh (Neurobiology) tại Hội đồng nghiên cứu quốc gia CNR (Rome), và từ năm 1969 tới năm 1978 lãnh đạo Phòng thí nghiệm Sinh học tế bào

 Ảnh Rita Levi-Montalcini

Ngàỳ 01tháng 8năm 2001 bà được tổng thống nước Cộng hòa Ý bổ nhiệm làm thượng nghị sĩ suốt đời. Cho tới năm 2012, Levi-Montalcini là người đoạt giải Nobelgià nhất và sống lâu nhất. Mặc dù mắt gần như bị mù,bà vẫn giữ cương vị chính trị trong nước của mình. Montalcini qua đời vào ngày 30 tháng 12 ở tuổi 103 tại Rome nước Ý, khi chưa sống qua hết mùa đông của  năm 2012.

5. Alan Greenspan

Là nhà kinh tế học người Mỹ gốc  Do Thái, nguyên là Chủ tịch Hội đồng Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ, từng làm cố vấn tư nhân cho công ty Greenspan Associates LLC.

Sau khi được bổ nhiệm làm Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang vào tháng 8 năm 1987, Greensman còn được bổ nhiệm lại bốn năm một lần trong thời gian của 19 năm. Nhiệm kỳ kỷ lục của ông kết thúc khi nghỉ hưu ngày 31 tháng 1 năm 2006. Greenspan được ca ngợi về cách xử lý khủng hoảng tài chính diễn ra sau khi ông nhậm chức không lâu, cũng như vai trò trong thời kỳ bong bóng Internet vào thập niên 1990. Ông được coi là chuyên gia đứng đầu về điều tiết kinh tế và tiền tệ Mỹ, còn nhiều ảnh hưởng cho đến ngày nay.

Alan Greenspan  Sinh ngày 6 tháng 3 năm 1926 tại Thành phố New York (Hoa Kỳ). Những năm tuổi thơ Greenspan đã phải trải qua nhiều khó khăn cùng người mẹ đơn thân gốc Do Thái tới New York lập nghiệp, cha ông là một giao dịch viên chứng khoán và là một nhà môi giới. Đây là quãng thời gian ông từng đóng vai trò là nhân vật phụ trong ban nhạc jazz và có những năm tháng làm dự báo dựa vào số liệu. Ban đầu, ông Greenspan theo học âm nhạc trước khi chuyển sang học tài chính tại đại học New York vào năm 1948.Thời kỳ sau tốt nghiệp, từ năm 1977-1987, Greenspan tham gia thị trường chứng khoán và tài chính Mỹ cũng như làm cố vấn cho các chiến dịch tranh cử của một số chính trị gia. Sau chiến thắng của Nixon, ông bắt đầu sự nghiệp chính trị của mình với tư cách Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Nhà Trắng

 Ảnh Alan Greensman

Bi kịch của Alan Greenspan trong suốt các nhiệm kỳ làm Chủ tịch Fed được cho là không theo đuổi được nỗi sợ đủ mạnh. Bi kịch này tạo nên từ những tính cách trái ngược trước dư luận giữa một bên là sự trung thực của kẻ trí thức và một bên là nỗi e ngại không dám hành động dứt khoát. Cựu Chủ tịch Fed cho rằng sự ra đời của Cục dự trữ liên bang Mỹ là một thảm họa, nhưng ông lại trở thành người lãnh đạo có tầm ảnh hưởng lớn nhất của cơ quan này. Ông tin vào thị trường tự do nhưng lại hào hứng tham gia vào quá trình giải cứu các ngân hàng hay những quốc gia chìm trong khủng hoảng. Ông nhận thức được những mối nguy phát sinh từ rủi ro đạo đức nhưng lại ra tay giúp đỡ để rồi trở nên nổi tiếng với chính sách luôn sẵn sàng giảm lãi suất để hỗ trợ thanh khoản cho thị trường(“Greenspan put”).

Cuộc đời Ông đã phản ánh những chính sách mà nước Mỹ đã từng thực hiện trong suốt 4 thập kỷ. Người đàn ông này được xếp vào nhóm người giỏi nhất thế giới Do Thái. Tuy nhiên, giữa công và tội, vẫn còn có những cách nhìn khác nhau. Cựu thượng nghị sĩ Mỹ, Phil Gramm từng ca ngợi ông là “thống đốc Ngân hàng Trung ương vĩ đại nhất mà nước Mỹ từng có” Nhưng sau này cũng chính người đàn ông ấy lại bị cho là thủ phạm đã gây ra khủng hoảng thời kỳ 2007-2008.