Bộ Thông tin và Truyền thông đã cấp giấy phép hoạt động cho 436 mạng xã hội như, Facebook,YouTube, FB Messenger, Zalo, Google+, Mocha… Ở Việt Nam, Facebook hiện có khoảng 55 triệu thành viên, chiếm 57% dân số, đứng thứ 7 trong 10 quốc gia có người sử dụng Facebook nhiều nhất thế giới.
Bên cạnh những tiện ích, việc sử dụng MXH cũng luôn song hành với những rủi ro và cạm bẫy vô hình.Vì vậy, khi sử dụng, bạn cần lưu ý đến một số đặc điểm sau đây:
Một là, MXH là công cụ có nhiều tiện ích kết nối mọi người, hình thành các nhóm và cộng đồng mạng rất đa dạng, phức tạp, mang tính xuyên quốc gia. Những người tham gia các MXH rất đa dạng, khác nhau về tuổi, dân tộc, tôn giáo, trình độ học vấn, văn hóa, tính cách, sở thích…Mỗi cá nhân có thể kết bạn, tham gia nhiều nhóm, cộng đồng mạng khác nhau. Mặc dù có sự lựa chọn, song nguy cơ mâu thuẫn, xung đột về quan điểm giữa các thành viên trong nhóm hay giữa nhóm này với nhóm khác vẫn rất cao, có thể khiến bạn mất nhiều thời gian nhận xét, đánh giá, bình chọn và dẫn đến những chuyện vô bổ, phiền toái...
Hai là, MXH là một sân khấu ảo, chứa đựng nhiều vấn đề phi thực tế, ngụy tạo. Khác với sách vở và báo chí, các thông tin trên MXH có thể được đưa ra từ những người có ý đồ vụ lợi, giả danh… nên thiếu căn cứ, không rõ nguồn gốc và dễ bị làm giả hoặc dàn dựng lại. Nếu bạn coi MXH như là nơi gặp gỡ, hò hẹn tin cậy hoặc là diễn đàn thật, bạn có thể bị lừa.
Ảnh minh họa
Bốn là, MXH có thể tạo ra sự minh bạch, cũng như sự phản ứng dữ dội từ dư luận xã hội, nhưng điều này cũng chỉ mang tính nhất thời, có thể phiến diện và rất dễ bị lợi dụng.Vài năm gần đây, ở nước ta, nhờ có sự tự do trao đổi thông tin, đã xuất hiện những người “nổi tiếng”, trở thành thần tượng của một bộ phận không nhỏ theo cách “lệch chuẩn”. Nhiều người trở nên nổi tiếng, khác biệt bằng các thái độ và hành vi đối lập, lệch chuẩn, tiêu cực hóa. Trong khi đó, những người có quyền lực, có tố chất thực sự, lại quá dè dặt với MXH.Ba là, MXH là một cái chợ rất lớn, nơi luật lệ và văn hóa kinh doanh còn sơ khai. MXH đã tạo ra chợ và các gian hàng kinh doanh ảo. Nhờ đó, các DN, doanh nhân, có thể dùng MXH để tiếp thị, bán hàng hiệu quả. Các ông chủ của các MXH lớn như Facebook, YouTube… kiếm hàng trăm tỷ USD từ quảng cáo, bán dữ liệu khách hàng, bí mật kinh doanh… Dư luận hiện nay đang đòi hỏi các MXH phải thực hiện trách nhiệm xã hội nhiều hơn nữa. Tuy nhiên, có lẽ phải mất nhiều năm sau người ta mới có thể quản lý bằng pháp luật và văn hóa kinh doanh giống như các siêu thị hay các chợ truyền thống.
Năm là, môi trường giao tiếp dễ dàng, thuận tiện, nhưng nguy cơ mất an toàn, an ninh trên MXH lại rất cao, có thể gây thiệt hại cho nhiều người. Vụ bê bối Facebook lộ dữ liệu của 50 triệu khách hàng đã tác động đến cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016 là một ví dụ điển hình. Hệ thống quản trị của các MXH có thể thu thập các thông tin nhân thân, tính cách, thói quen của khách hàng để bán lại cho bên thứ 3. Mặt khác, việc muốn chia sẻ, thể hiện bản thân cũng là điều kiện để các thông tin cá nhân bị người khác lợi dụng vào các mục đích xấu.
Vài gợi ý khi giao tiếp, ứng xử trên MXH
MXH ra đời lúc đầu chỉ với mục đích tạo môi trường và phương tiện giao tiếp thuận lợi cho con người, nhưng đến nay, MXH đã phát triển thành một thế giới đa dạng, phức tạp, với nhiều đặc thù. Phương thức giao tiếp, cách thức ứng xử trên MXH vì vậy cũng cần phải tuân thủ các nguyên tắc và chuẩn mực của văn hóa giao tiếp chung, mang tính dân tộc và theo xu hướng chung của hội nhậpkinh tế quốc tế. Khi giao tiếp trên MXH, bạn cần phải hành xử theo các nguyên tắc, định hướng chuẩn của văn hóa giao tiếp trên MXH. Đó là:
1. Có quan điểm, thái độ và hành vi phù hợp với luật pháp hiện hành
MXH dù là một diễn đàn, sân chơi lớn, đa dạng, mức độ tự do cao nhưng phải chịu sự quản lý của các quốc gia. Luật An ninh mạng được Quốc hội Việt Nam ban hành tháng 6 năm 2018 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2019 đã có quy định nghiêm cấm các hành vi sử dụng không gian mạng để vi phạm pháp luật.
2. Tự chủ bản thân, giao tiếp chuẩn mực, có trách nhiệm với lời nói và hành vi trên mạng xã hội
Tự chủ bản thân đòi hỏi phải có quan điểm độc lập, đúng đắn, không bị cuốn hút, a dua theo các xu hướng (trend) phản giá trị chân - thiện - mỹ. Đồng thời cũng đòi hỏi người dùng phải làm chủ công nghệ, quản trị, điều chỉnh các thông tin, cảm nghĩ của mình một cách hợp lý. Ví dụ, người dùng Facebook cần chú trọng việc bảo mật, chủ động giữ các thông tin, hình ảnh, cảm xúc có tính riêng tư cao trong chế độ chỉ riêng mình xem hay ở mức độ chỉ chia sẻ với bạn bè, người thân. Cần có sự cẩn trọng và trách nhiệm cao về bình luận, đánh giá con người, tổ chức; trong việc lựa chọn like, yêu thích hoặc chia sẻ thông tin, ý kiến từ người khác. Giao tiếp chuẩn mực là giao tiếp có văn hóa, đòi hỏi chúng ta phải có các hành vi văn minh như thể hiện các lời: xin chào, xin phép, cám ơn, xin lỗi…tuyệt đối tránh các hành vi nói tục, kỳ thị, phỉ báng, vu khống người khác...
3. Không ngừng học hỏi, chọn lọc, tận dụng thế mạnh và nguồn lực của MXH vào phát triển bản thân cũng như sự nghiệp
MXH không chỉ là một phương tiện giao tiếp, truyền thông nhanh và hiệu quả mà ở mức độ nào đó còn là nơi học hỏi, lưu giữ các thông tin, câu chuyện, kỷ niệm có giá trị. Cần phải có cách ứng xử khôn ngoan đối với MXH, không nên có thái độ kỳ thị, phủ định mà cần gạn đục, khơi trong, học tập có chọn lọc vì sự phát triển của cá nhân, tổ chức và xã hội.
Trong thời kỳ hội nhậpkinh tế quốc tế và cách mạng công nghiệp 4.0, MXH nói riêng và không gian mạng nói chung cần được tận dụng như là một nguồn lực, công nghệ và thị trường tiên tiến, phục vụ cho sự phát triển nhanh và bền vững của con người và xã hội.
