Trong dòng chảy âm nhạc Việt Nam, những ca khúc mang âm hưởng dân ca Ba miền luôn giữ một vị trí đặc biệt, vừa tôn vinh bản sắc truyền thống, vừa mở ra không gian sáng tạo giàu cảm xúc. Theo NSƯT Hương Giang – giảng viên thanh nhạc Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, để thể hiện trọn vẹn tinh thần của dòng nhạc này, người nghệ sĩ cần hội tụ đủ bốn yếu tố then chốt.
1. Cảm thụ sâu sắc về âm nhạc dân gian
Yếu tố đầu tiên và cũng là nền tảng quan trọng nhất chính là khả năng cảm thụ sâu sắc chất liệu âm nhạc dân gian. Đây không chỉ dừng lại ở việc hiểu được giai điệu hay lời ca, mà còn bao hàm kiến thức rộng về phương ngữ, phong cách hát của từng vùng miền, cũng như cấu trúc âm nhạc dân gian như thang âm, ngũ cung, điệu thức và hơi thở văn hóa trong từng làn điệu.
Chẳng hạn, khi thể hiện một bài hát mang âm hưởng quan họ, nghệ sĩ cần hiểu rõ ngữ điệu vùng Kinh Bắc, những khoảng ngân dài, hơi lơi và cách luyến láy đặc trưng. Tương tự, với dân ca ví dặm Nghệ Tĩnh hay hò Huế, người thể hiện phải nhạy bén với tiết tấu, cách nhả chữ và âm sắc để truyền tải đúng tinh thần mộc mạc, trữ tình đặc thù. Việc thiếu kiến thức văn hóa sẽ khiến phần biểu diễn trở nên “công nghiệp hóa”, xa rời bản chất dân ca.
2. Kỹ thuật thanh nhạc cơ bản vững vàng
Một người nghệ sĩ dù có cảm xúc tốt đến đâu cũng cần nền tảng kỹ thuật thanh nhạc vững chắc để thể hiện hiệu quả. Với dân ca, yêu cầu kỹ thuật không hề đơn giản. Cần có khả năng điều tiết hơi thở, sử dụng âm vang ngực cho âm khu trầm, kết hợp với kỹ thuật khẩu hình và legato cho đoạn cao trào nhằm tạo sự bay bổng, mềm mại – nhưng không lạc khỏi chất dân gian.
Các kỹ thuật như staccato (hát ngắt), marcato (nhấn mạnh), legato (hát liền mạch)… khi được đưa vào đúng chỗ có thể làm tăng chiều sâu cảm xúc cho bài hát. Việc xử lý thanh nhạc cần tinh tế: vừa phải đạt độ chính xác, vừa uyển chuyển theo “chất” dân gian từng vùng miền, tránh kỹ thuật hóa quá mức khiến bài hát mất đi tính dân tộc.
3. Phong cách biểu diễn chuyên nghiệp
Trình diễn một ca khúc dân ca không đơn giản là hát, mà còn là biểu hiện tổng thể của nghệ sĩ – từ thần thái, phục trang, đạo cụ cho đến cách di chuyển, giao tiếp với khán giả. Việc đầu tư vào trang phục phù hợp với vùng miền, chọn ánh sáng tôn vinh không gian văn hóa, hay cách sử dụng đạo cụ truyền thống như nón, quạt, khăn… sẽ góp phần làm nổi bật bản sắc dân tộc.
Phong cách biểu diễn chuyên nghiệp không chỉ giúp khán giả dễ tiếp cận mà còn tăng tính thẩm mỹ cho tiết mục. Trong bối cảnh biểu diễn hiện đại, việc tôn trọng “chất” dân gian kết hợp với kỹ thuật sân khấu tiên tiến sẽ giúp tiết mục có diện mạo mới nhưng không mất đi linh hồn truyền thống.
4. Không gian và điều kiện biểu diễn phù hợp
Yếu tố cuối cùng – và cũng không kém phần quan trọng – chính là bối cảnh trình diễn. Một bản phối hiện đại cần được thực hiện bởi những người hiểu rõ cấu trúc dân ca để có thể giữ được tinh thần bài hát mà vẫn thổi được hơi thở mới. Nhạc cụ truyền thống nên được ưu tiên kết hợp, như đàn bầu, sáo trúc, đàn nhị… để tái hiện đúng không khí bản địa.
Không gian biểu diễn cũng ảnh hưởng mạnh mẽ đến cảm nhận của người xem. Một ca khúc dân gian sẽ “mất hồn” nếu được thể hiện ở nơi thiếu chiều sâu văn hóa, hoặc sử dụng sân khấu, âm thanh ánh sáng không phù hợp. Do đó, NSƯT Hương Giang nhấn mạnh rằng cần chọn lựa kỹ không gian trình diễn – từ sân khấu chuyên nghiệp đến những vùng quê thực tế, để nghệ sĩ có thể cảm và diễn một cách “tự nhiên như dân gian vốn có”.
“Giữ gìn dân ca không có nghĩa là đóng khung quá khứ, mà là bảo toàn cái hồn nguyên bản trong khi mang đến cho nó một hơi thở mới của thời đại”, NSƯT Hương Giang kết luận.
