Tỉnh Đồng Tháp, nơi có những cánh đồng lúa bạt ngàn và nền văn hóa đặc trưng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, có một lịch sử hành chính phong phú và biến động qua từng giai đoạn lịch sử. Từ những ngày đầu khai phá đến khi trở thành một tỉnh trong hệ thống hành chính của Việt Nam hiện đại, Đồng Tháp đã trải qua nhiều sự thay đổi đáng chú ý.
Thời kỳ trước và sau khi thực dân Pháp xâm lược
Đồng Tháp, cùng với những vùng đất xung quanh, được khai phá từ thế kỷ 17 dưới thời các Chúa Nguyễn. Trong thời gian này, người dân Việt đã bắt đầu di cư vào vùng đất Sa Đéc để khai hoang, lập ấp. Dưới triều Gia Long, Sa Đéc thuộc huyện Vĩnh An, phủ Định Viễn của trấn Vĩnh Thanh.
Vào năm 1832, dưới thời Minh Mạng, các thay đổi trong cải cách hành chính đã tạo ra một sự phân chia mới giữa các tỉnh Định Tường và An Giang, khiến đất Đồng Tháp ngày nay nằm trên phần đất của hai tỉnh này. Đến năm 1861, sau khi Pháp chiếm được Định Tường, và sau đó là tỉnh An Giang vào năm 1867, vùng đất Đồng Tháp đã chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các chính sách cai trị của thực dân Pháp.
Thời kỳ Pháp thuộc: Cải tổ hành chính và sự ra đời của các hạt Thanh tra
Sau khi chiếm được Nam Kỳ vào những năm 1860, thực dân Pháp đã chia lại các khu vực hành chính thành các hạt Thanh tra, trong đó có hạt Thanh tra Sa Đéc được thành lập vào năm 1867. Sa Đéc trở thành một hạt tham biện thuộc khu vực hành chính Vĩnh Long của Pháp, và sau đó nhiều lần thay đổi về địa giới hành chính.
Trong suốt giai đoạn từ 1871 đến 1899, các hạt hành chính như Sa Đéc, Châu Đốc và Long Xuyên không còn phân chia theo cấp huyện mà quản lý trực tiếp cấp tổng, một hệ thống hành chính hoàn toàn mới dưới sự cai trị của thực dân Pháp.
Giai đoạn 1900-1945: Tỉnh Sa Đéc và những thay đổi hành chính
Vào đầu thế kỷ 20, thực dân Pháp chính thức đặt tỉnh Sa Đéc vào danh sách các tỉnh của Nam Kỳ vào năm 1900, với tỉnh lỵ đặt tại làng Vĩnh Phước, thuộc quận Châu Thành. Trong suốt giai đoạn này, tỉnh Sa Đéc đã được chia thành nhiều tổng và quận, với các tên gọi quen thuộc như An Hội, An Mỹ, và Phong Thạnh.
Tuy nhiên, chính quyền thực dân cũng không ngừng thay đổi cấu trúc hành chính, điển hình là việc hợp nhất tỉnh Sa Đéc với tỉnh Vĩnh Long trong những năm 1913-1924. Sau này, vào năm 1924, tỉnh Sa Đéc được tái lập với ba quận trực thuộc.
Giai đoạn sau Cách mạng tháng 8 (1945-1975): Cải tổ hành chính trong nước và sự hình thành tỉnh Kiến Phong
Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, với sự thay đổi về chính trị, tỉnh Sa Đéc cùng các tỉnh Long Xuyên và Châu Đốc đều nằm trong vùng đất thuộc chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Vào năm 1956, tỉnh Kiến Phong được thành lập, bao gồm nhiều huyện trước đây thuộc tỉnh Sa Đéc. Tỉnh Kiến Phong tiếp tục phát triển và thay đổi cấu trúc hành chính trong suốt thập niên 1960 và 1970.
Hợp nhất và chuyển đổi hành chính sau 1975
Kể từ năm 1976, tỉnh Kiến Phong và tỉnh Sa Đéc được hợp nhất, tạo thành tỉnh Đồng Tháp như ngày nay, với tỉnh lỵ ban đầu đặt tại thị xã Sa Đéc. Những sự thay đổi hành chính tiếp tục diễn ra, như việc tách một số huyện, thay đổi các tên gọi hành chính của các quận, huyện, và thành lập các thị xã mới.
Đặc biệt, vào năm 1994, tỉnh lỵ Đồng Tháp được chuyển về thị xã Cao Lãnh, và thị xã Sa Đéc trở thành một đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh. Sau này, các thị xã như Cao Lãnh, Sa Đéc và Hồng Ngự đã được công nhận là các thành phố, đóng góp vào sự phát triển kinh tế và văn hóa của tỉnh.
Đến nay: Đồng Tháp tiếp tục phát triển mạnh mẽ
Tỉnh Đồng Tháp hiện nay có ba thành phố (Cao Lãnh, Sa Đéc, Hồng Ngự) và chín huyện, là một trong những tỉnh phát triển mạnh mẽ của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Nhờ vào những quyết sách đúng đắn trong việc phát triển kinh tếnông nghiệp, giáo dục và cơ sở hạ tầng, Đồng Tháp đã tạo dựng được tên tuổi vững chắc trong lòng người dân Việt Nam.
Từ một vùng đất khai hoang với những tên gọi đơn sơ, Đồng Tháp đã trở thành biểu tượng của sự phát triển và phồn vinh, đóng góp lớn vào sự nghiệp chung của đất nước.
