Cà Mau, mảnh đất tận cùng phía Nam Tổ quốc, mang trong mình một lịch sử hình thành và phát triển đầy thăng trầm. Từ vùng đất hoang sơ, rừng thiêng nước độc, Cà Mau đã vươn mình trở thành một tỉnh phát triển năng động, góp phần quan trọng vào sự phát triển của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Theo sách "Gia Định thành thông chí" của Trịnh Hoài Đức, vào thời Gia Long, những giồng đất cao ráo ven sông Ông Đốc, sông Gành Hào, sông Bảy Háp và một vài phụ lưu mới có người khai khẩn, lập thành xóm ấp. Tuy nhiên, đến thời Tự Đức, Cà Mau vẫn là vùng rừng đước, vẹt, tràm, ít người đến lập nghiệp vì thiếu nước ngọt và đất nhiễm phèn nặng.
Cuối thế kỷ XVII, tướng nhà Minh Mạc Cửu dẫn một số người Hoa đến vùng Hà Tiên sinh sống. Sau khi Mạc Cửu dâng toàn bộ vùng đất này cho nhà Nguyễn, Mạc Thiên Tứ (con của Mạc Cửu) đã vâng lệnh chúa Nguyễn lập đạo Long Xuyên (vùng đất Cà Mau ngày nay) với tổ chức mang tính chất quân sự. Đến năm 1808 (Gia Long thứ 7), đạo Long Xuyên được đổi thành huyện Long Xuyên, thuộc trấn Hà Tiên. Năm 1825 (Minh Mạng thứ 6), nhà Nguyễn đặt quan tri huyện để cai trị.
Cùng với sự phát triển của lịch sử, Nam Bộ được chia thành 6 tỉnh (lục tỉnh Nam Kỳ): Gia Định, Biên Hòa, Định Tường, Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên. Cà Mau thuộc huyện Long Xuyên, phủ An Biên, tỉnh Hà Tiên.
Để ổn định hành chính trong lần khai thác thuộc địa thứ nhất, Pháp chia Nam Kỳ thành 20 tỉnh. Ngày 18/2/1882, một phần đất Bạc Liêu (tỉnh Sóc Trăng) và một phần đất Cà Mau (tỉnh Rạch Giá) hợp thành tỉnh Bạc Liêu. Ngày 9/3/1956, chính quyền Sài Gòn lấy quận Cà Mau, quận Quảng Xuyên và 4 xã của quận Giá Rai (Định Thành, Hòa Thành, Tân Thành, Phong Thạnh Tây) lập thành tỉnh Cà Mau. Ngày 22/10/1956, tỉnh Cà Mau được đổi tên thành tỉnh An Xuyên.
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, tháng 2/1976, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam hợp nhất tỉnh Cà Mau (An Xuyên) và Bạc Liêu thành tỉnh Minh Hải. Tỉnh Minh Hải có thị xã Minh Hải, thị xã Cà Mau và 7 huyện. Ngày 11/7/1977, Hội đồng Chính phủ giải thể huyện Châu Thành, sáp nhập các xã vào các huyện Giá Rai, Trần Văn Thời và Thới Bình. Ngày 29/12/1978, Hội đồng Chính phủ lập thêm 6 huyện mới: Phước Long, Cà Mau, U Minh, Phú Tân, Cái Nước, Năm Căn, nâng tổng số huyện trong tỉnh lên 12.
Ngày 30/8/1983, Hội đồng Bộ trưởng giải thể huyện Cà Mau, sáp nhập các xã vào thị xã Cà Mau và các huyện Giá Rai, Thới Bình, Cái Nước, tỉnh còn lại 2 thị xã và 11 huyện. Ngày 17/5/1984, Hội đồng Bộ trưởng đổi tên thị xã Minh Hải thành thị xã Bạc Liêu, hợp nhất huyện Hồng Dân và Phước Long thành huyện Hồng Dân, hợp nhất huyện Cái Nước và Phú Tân thành huyện Cái Nước. Ngày 17-18/12/1984, Hội đồng Bộ trưởng đổi tên huyện Năm Căn thành huyện Ngọc Hiển, đổi tên huyện Ngọc Hiển thành huyện Đầm Dơi, chuyển tỉnh lỵ Minh Hải từ thị xã Bạc Liêu về thị xã Cà Mau. Tỉnh Minh Hải lúc này có 2 thị xã và 9 huyện.
Ngày 6/11/1996, Quốc hội khóa IX phê chuẩn việc tách tỉnh Minh Hải thành 2 tỉnh Cà Mau và Bạc Liêu, có hiệu lực từ ngày 1/1/1997. Tỉnh Cà Mau có diện tích 5.211 km2, dân số 1.133.747 người, gồm thị xã Cà Mau và 6 huyện. Ngày 14/4/1999, Chính phủ ban hành Nghị định thành lập thành phố Cà Mau trực thuộc tỉnh. Ngày 17/11/2003, Chính phủ ban hành Nghị định thành lập huyện Năm Căn và Phú Tân. Ngày 14/4/1999, thị xã Cà Mau được công nhận là thành phố loại 3 trực thuộc tỉnh. Ngày 2/9/2010, thành phố Cà Mau được công nhận là thành phố loại 2 trực thuộc tỉnh.
Trải qua nhiều biến động lịch sử, Cà Mau ngày nay đã trở thành một tỉnh phát triển với tiềm năng kinh tế đa dạng, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản và du lịch sinh thái. Với sự nỗ lực của chính quyền và người dân, Cà Mau đang từng bước vươn lên, khẳng định vị thế của mình trong khu vực và cả nước.
