Sau khói lửa là khoảng trống bất định
Hình ảnh vệ tinh xác nhận thiệt hại nghiêm trọng tại Isfahan, Natanz và Fordow – ba trung tâm hạt nhân then chốt của Iran. Tuy nhiên, các chuyên gia quân sự phương Tây thận trọng cho rằng vẫn quá sớm để xác nhận liệu toàn bộ chương trình hạt nhân của Iran đã bị tiêu diệt hay chưa. Chưa kể, Iran từ lâu đã triển khai các lớp phòng thủ đa tầng và kế hoạch dự phòng, bao gồm cả việc sơ tán vật liệu hạt nhân và kỹ sư trước đòn không kích.
Thông tin từ Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) càng khiến tình hình thêm phần phức tạp. Cơ quan này chưa thể xác định chính xác vị trí lưu trữ khoảng 400kg urani đã làm giàu tới 60% của Iran – mức độ gần như chạm ngưỡng vũ khí.
Iran tổn thất nhưng chưa thất thế
Dù chịu tổn thất lớn, Iran sẽ không dễ đầu hàng. Mohammad Eslami, người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, tuyên bố rằng quốc gia này “đã có kế hoạch ứng phó từ trước” và chương trình hạt nhân không bị gián đoạn hoàn toàn. Một số báo cáo cho rằng vật liệu hạt nhân đã được chuyển tới các cơ sở bí mật trước khi không kích diễn ra – nơi chưa hề bị thanh sát quốc tế tiếp cận.
Với nguồn tri thức và nhân lực còn tồn tại, Iran vẫn có thể tái khởi động chương trình – nếu có đủ ý chí chính trị và thời gian. Theo David Albright, cựu chuyên gia thanh sát vũ khí của LHQ, Iran sẽ cần thêm một đến hai năm để quay trở lại lộ trình chế tạo vũ khí hạt nhân – nếu họ thực sự chọn con đường đó.
Hiệu ứng ngược của sức mạnh quân sự
Thay vì làm suy yếu ý chí hạt nhân của Iran, chiến dịch không kích quy mô lớn có thể đang tạo ra một hiệu ứng ngược. Trong nội bộ chính giới Iran – đặc biệt là các nhóm cứng rắn – quan điểm lâu nay cho rằng đất nước cần sở hữu vũ khí hạt nhân để răn đe đang ngày càng được củng cố. Họ lập luận rằng những gì vừa diễn ra chính là minh chứng rõ ràng: một quốc gia không có vũ khí hạt nhân sẽ luôn là mục tiêu dễ bị tổn thương.
Viễn cảnh Iran rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT) – vốn từng là một ranh giới đỏ – giờ đã được đặt công khai trên bàn nghị sự. Ngoại trưởng Iran, Abbas Araghchi, thẳng thắn đặt câu hỏi: “Nếu NPT không thể bảo vệ các quốc gia theo đuổi năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình, thì lý do gì để tiếp tục ở lại?”
Trong khi các nhà lập pháp tại Tehran ngày càng ủng hộ việc rút khỏi NPT, cộng đồng quốc tế đứng trước nguy cơ phải đối mặt với một Iran có thể không chỉ đơn thuần là tái khởi động chương trình hạt nhân, mà là chuyển hướng sang mục tiêu vũ khí hóa – điều mà lâu nay Iran luôn phủ nhận.
Ngoại giao mong manh – Giải pháp chưa rõ hình hài
Trong bối cảnh nguy cơ leo thang, một thỏa thuận hạt nhân toàn diện – từng được ký năm 2015 nhưng bị chính quyền Trump rút khỏi năm 2018 đang được nhắc đến như lối thoát ít tổn thất nhất. Tuần trước, tại Geneva, các nhà ngoại giao Iran và châu Âu đã thảo luận khả năng tái đàm phán. Một số đề xuất thậm chí đưa ra phương án đối thoại trực tiếp Mỹ - Iran, điều từng bất khả thi.
Tuy nhiên, tại Washington và Tel Aviv, không phải ai cũng muốn quay về bàn đàm phán. Một số tiếng nói cứng rắn đang nghiêng về phương án “thay đổi chế độ” tại Iran như giải pháp lâu dài để ngăn ngừa mối đe dọa hạt nhân. Nhưng đây là con đường đầy rủi ro và từng để lại vết sẹo sâu trong lịch sử khu vực.
