Thượng tá, NSƯT Nguyễn Hương Giang
Cảm thụ âm nhạc dân gian sâu sắc: Nền tảng cốt lõi của biểu diễn
Trong hành trình lan tỏa vẻ đẹp của các ca khúc dân gian, cảm thụ âm nhạc chính là “linh hồn” của nghệ thuật biểu diễn. Đây không chỉ là kỹ năng, mà còn là sự thấu hiểu lịch sử, văn hóa và tâm hồn của từng vùng miền.
Từ Quan họ mượt mà, Chèo duyên dáng, Xẩm điêu luyện của miền Bắc; đến Ví, Giặm sâu lắng, Ca Huế trữ tình của miền Trung; và Đờn ca tài tử, Cải lương đặc sắc của miền Nam, mỗi làn điệu đều mang đặc trưng riêng biệt. Việc nắm vững cấu trúc, thể loại, phong cách và bối cảnh xã hội - lịch sử hình thành là điều kiện cần để người nghệ sĩ thể hiện đúng tinh thần của từng thể loại.
Cảm thụ và xử lý ca khúc là quá trình người nghệ sĩ sống cùng tác phẩm, cảm nhận trọn vẹn thông điệp và cảm xúc của nhạc sĩ để từ đó truyền tải lại đến khán giả một cách chân thành và sâu sắc. Khả năng nhận diện màu sắc dân ca từ giai điệu, tiết tấu, ca từ đến phong cách trình bày giúp nghệ sĩ thể hiện ca khúc một cách chính xác và phù hợp với bản sắc của vùng miền đó. Kỹ thuật sử dụng “hư từ” như những tiếng đệm, tiếng rung, hơi thở bổ trợ cũng góp phần làm tăng tính biểu cảm và đậm đà bản sắc dân gian.
Chỉ khi cảm thụ được sâu sắc chất liệu âm nhạc dân gian, nghệ sĩ mới có thể xử lý tinh tế và biểu đạt trọn vẹn “hồn” dân tộc trong mỗi tác phẩm. Đó là sự duyên dáng, ý nhị trong từng ánh mắt, cử chỉ khi hát Quan họ; là nét dịu dàng, sâu lắng khi trình diễn dân ca Huế; hay sự diễn cảm sống động, gần gũi khi thể hiện ca khúc dân ca Nam Bộ.
Kỹ thuật thanh nhạc bài bản: Điều kiện cần để chạm đến chiều sâu tác phẩm
Bên cạnh cảm thụ nghệ thuật, kỹ thuật thanh nhạc bài bản là công cụ quan trọng giúp người nghệ sĩ làm chủ giọng hát, kiểm soát được hơi thở và biểu cảm. Việc kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật và cảm xúc sẽ tạo nên một màn trình diễn trọn vẹn cả về nghệ thuật lẫn giá trị văn hóa.
Người nghệ sĩ cần sử dụng linh hoạt các kỹ thuật thanh nhạc như kiểm soát hơi thở bằng cơ hoành để giữ âm ổn định và ngân dài; phát âm tròn vành rõ chữ để truyền tải nội dung và cảm xúc rõ ràng; hát liền giọng (legato) để tạo sự mềm mại, uyển chuyển; luyến láy, rung giọng để tăng tính truyền cảm và đặc trưng của từng dòng dân ca.
Mỗi vùng miền có những yêu cầu riêng về kỹ thuật thanh nhạc: Quan họ cần hơi thở đều và âm vang để hát dài câu; Ví, Giặm cần luyến láy nhẹ nhàng; cải lương, vọng cổ yêu cầu giọng hát nội lực, có độ vang và chiều sâu cảm xúc. Việc phát âm phù hợp với khẩu ngữ địa phương, kiểm soát âm lượng, tốc độ và sắc thái cũng giúp biểu diễn trở nên thuyết phục hơn.
Phong cách biểu diễn linh hoạt: Yếu tố làm nên dấu ấn cá nhân
Kỹ thuật thanh nhạc, dù tinh xảo đến đâu, cũng chỉ là phương tiện. Cái tạo nên sự lay động nơi khán giả chính là phong cách biểu diễn – cách người nghệ sĩ thể hiện bản lĩnh cá nhân, nhưng vẫn tôn trọng bản sắc văn hóa.
Phong cách biểu diễn không chỉ nằm ở cách hát mà còn bao gồm trang phục, cử chỉ, biểu cảm, cách tương tác với khán giả và khả năng làm chủ sân khấu. Trang phục cần phù hợp với loại hình dân ca: Quan họ với áo tứ thân, khăn mỏ quạ; Chèo với áo cánh, váy đụp; Ca Huế với áo dài the, khăn đóng; Nam Bộ với áo bà ba dân dã. Kiểu dáng, màu sắc, họa tiết và chất liệu đều cần đảm bảo tính truyền thống và thẩm mỹ.
Biểu cảm trên khuôn mặt, ánh mắt, động tác tay chân đều phải phù hợp với nội dung và tinh thần của bài hát. Phong cách hát cần giữ đúng màu sắc dân ca vùng miền, đồng thời tạo được cá tính riêng. Việc giao lưu với khán giả cũng góp phần tạo nên sự gắn kết, thân thiện và làm tăng sức truyền cảm cho phần trình diễn.
Các yếu tố kỹ thuật sân khấu như âm thanh, ánh sáng, nhạc cụ, không gian biểu diễn… nếu được đầu tư đúng mức, sẽ tôn lên chất lượng nghệ thuật. Ví dụ: đàn đáy, đàn nhị thích hợp với ca khúc Quan họ; đàn tranh, đàn nguyệt cho dân ca Huế; đàn cò, đàn kìm cho dân ca Nam Bộ.
Kết luận
Nâng cao chất lượng biểu diễn ca khúc mang âm hưởng dân ca ba miền là một quá trình tổng hòa giữa kỹ thuật, cảm xúc và sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân tộc. Để làm được điều đó, người nghệ sĩ cần không ngừng học hỏi, rèn luyện kỹ năng, nuôi dưỡng đam mê và tình yêu với âm nhạc dân gian.
Việc kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, giữa kỹ thuật và phong cách, giữa lý trí và cảm xúc sẽ giúp nghệ sĩ không chỉ biểu diễn thành công mà còn góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân gian – một di sản quý báu của dân tộc Việt Nam.
