Nằm trên Quốc lộ 15C, hang Bàn Bù thuộc làng Ngán, xã Ngọc Khê (Ngọc Lặc) là một trong những hang động còn nguyên sơ mang vẻ đẹp huyền bí. Hang Bàn Bù bao gồm khu vực núi, hang động, suối nước, các di tích chùa Nán, đền thờ Mẫu Thoải, Lê Lai, Lê Lợi, Nguyễn Trãi và các tướng sỹ nghĩa quân Lam Sơn. Nơi đây còn là nơi tập hợp nuôi dưỡng nghĩa quân Lam Sơn, con suối Bàn Bù là phòng tuyến bên ngoài giúp nghĩa quân Lam Sơn nhiều lần đánh thắng quân Minh.
Do nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, lễ rước nước tại hang Bàn Bù đã từng có thời gian bị thất truyền. Năm 2018 huyện Ngọc Lặc đã phối hợp với các sở, ngành chức năng trong tỉnh phục dựng lại lễ hội rước nước hang Bàn Bù.
Lễ rước nước hang Bàn Bù mang đậm nét văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc huyện Ngọc Lặc.
Lễ rước nước hang Bàn Bù gồm hai phần là phần lễ và phần hội. Trong phần lễ, người dân trong làng chọn 18 người, 9 nam, 9 nữ có nhiệm vụ vác ống nước cùng thầy cúng đi vào hang lấy nước và những người khỏe mạnh khiêng kiệu. Người dân trong làng đến ngày này thường chuẩn bị lễ vật gồm xôi, gà, thủ lợn, thịt lợn, bánh chưng, cau trầu, rượu chè, hoa quả. Nhằm vào giờ đẹp, nhân dân trong làng cùng thầy cúng và 9 đôi nam nữ vào hang lấy nước và xin vía nước. Khi đến cửa hang, đoàn rước không được vào hang mà đứng chờ dưới chân hang, chỉ có ông Ậu cùng 9 đôi nam nữ được vào hang xin vía nước. Sau khi lấy nước ra cửa hang thì đặt bình nước lên kiệu rước về sân đền thờ mẹ nước, cùng các vị, các cụ cao tuổi trong làng dâng hương, khấn vía nước. Tiếp đó ông Ậu cùng 7 thiếu nữ làm thủ tục hiến nước, chia nước vào 7 bát. Sau khi làm các thủ tục cúng tế, ông Ấu dùng loại lá cỏ nhúng vào nước đã cúng vẩy nước cho mọi người đến lễ hội. Sau đó đem nước đổ ra ruộng, ra sông, suối, bãi với mong muốn cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân dân no ấm.
Ngay sau phần lễ là phần hội với những trò chơi, trò diễn dân gian như múa Pồôn Pôông, kéo co, bóng chuyền, đánh mẳng, kéo co. Bên cạnh đó, du khách còn được tham quan, vãn cảnh chùa và kỳ tích hang động độc đáo của Thiền tự Trúc lâm Bàn Bù.
Ông Phạm Văn Đạt - Phó Chủ tịch UBND huyện Ngọc Lặc cho biết: Lễ rước nước hang Bàn Bù, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, vì vậy, chúng tôi thường tổ chức lễ hội với quy mô lớn. Đây là dịp để cộng đồng các dân tộc giao lưu, khắc sâu tinh thần đoàn kết và gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam theo chủ trương của Đảng. Năm 2020, do ảnh hưởng của dịch bệnh virus Corona, huyện Ngọc Lặc đã ngừng tổ chức lễ hội này. Tuy nhiên, hang Bàn bù cũng sẽ có đông đảo bà con nhân dân đến thắp hương, vãn cảnh, vì vậy, huyện cũng đã chỉ đạo các xã, thị trấn tích cực vận động, tuyên truyền khi đến nơi đây, bà con cần có biện pháp phòng dịch cho bản thân mình.
Lễ hội nước hang Bàn Bù không chỉ cầu cho mưa thuận gió hòa, nhân dân no ấm mà thông qua lễ hội này còn giáo dục, khuyến khích người dân biết trân trọng, tự hào và giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, làm giàu thêm những giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc trên vùng đất Ngọc Lặc. Với những giá trị nhân văn to lớn ấy, đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện Ngọc Lặc đã và đang chung sức bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống văn hóa để lưu truyền cho muôn đời sau.
