Thực phẩm siêu chế biến là gì?
Theo phân loại của các nhà khoa học, thực phẩm siêu chế biến (ultra-processed foods) là những sản phẩm được sản xuất công nghiệp với nhiều bước chế biến phức tạp. Chúng thường chứa ít hoặc hầu như không có nguyên liệu tươi tự nhiên, mà chủ yếu gồm các thành phần công nghiệp như chất tạo ngọt nhân tạo, hương liệu tổng hợp, chất bảo quản, dầu tinh luyện, cùng nhiều phụ gia khác.
Điểm dễ nhận biết của nhóm này là thời hạn sử dụng dài, bao bì bắt mắt và hương vị đậm đà đến mức “gây nghiện”. Ví dụ phổ biến gồm: nước ngọt có gas, mì ăn liền, bánh kẹo đóng gói, snack chiên giòn, xúc xích, thịt nguội, đồ ăn nhanh từ chuỗi cửa hàng.
Các chuyên gia dinh dưỡng cảnh báo rằng, thực phẩm siêu chế biến không chỉ giàu muối, đường và chất béo xấu mà còn thiếu vi chất thiết yếu như vitamin, chất xơ, khoáng chất – vốn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tim mạch và duy trì cân nặng lành mạnh.
Nguy cơ với sức khoẻ con người
Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng, việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm siêu chế biến có thể làm gia tăng đáng kể nguy cơ mắc các bệnh mạn tính. Cụ thể như sau:
-
Bệnh tim mạch và đột quỵ: Hàm lượng muối cao và chất béo bão hòa trong đồ ăn nhanh, snack, thịt chế biến sẵn có thể gây tăng huyết áp, xơ vữa động mạch và làm tim phải hoạt động quá tải.
-
Tiểu đường type 2: Thực phẩm siêu chế biến thường chứa nhiều đường tinh luyện và carbohydrate hấp thụ nhanh, khiến lượng đường huyết tăng vọt, lâu dần làm suy yếu chức năng insulin.
-
Tăng cân và béo phì: Với mật độ năng lượng cao nhưng giá trị dinh dưỡng thấp, loại thực phẩm này dễ dẫn đến tình trạng thừa calo, tích tụ mỡ thừa, đặc biệt là mỡ nội tạng.
-
Một số loại ung thư: Các chất phụ gia, nitrit trong thịt chế biến, hay phản ứng hóa học từ dầu chiên nhiều lần được cho là có liên quan đến nguy cơ ung thư đại trực tràng, dạ dày và tuyến tụy.
Tiến sĩ Alice Lichtenstein, chuyên gia dinh dưỡng tại Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), nhấn mạnh: “Vấn đề không chỉ nằm ở lượng calo, mà còn ở chất lượng dinh dưỡng. Thực phẩm siêu chế biến thường nghèo vi chất cần thiết, đồng thời lại chứa nhiều thành phần gây hại cho sức khỏe.”
Lời khuyên từ chuyên gia
Để giảm thiểu rủi ro sức khỏe do thực phẩm siêu chế biến, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) đưa ra một số khuyến nghị:
-
Ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến: Hãy bổ sung rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá và thịt nạc vào bữa ăn hàng ngày. Đây là những nguồn cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ thiết yếu mà thực phẩm siêu chế biến thường thiếu.
-
Tự nấu ăn tại nhà: Việc chuẩn bị bữa ăn giúp bạn kiểm soát tốt hơn lượng dầu, muối và đường sử dụng. Ngoài ra, nấu ăn tại nhà còn hạn chế việc tiếp xúc với chất bảo quản và phụ gia trong đồ ăn công nghiệp.
-
Giảm đồ uống có đường và thực phẩm tiện lợi: Nước ngọt, bánh kẹo, mì gói, snack và đồ chiên rán sẵn thường chứa lượng đường và chất béo bão hòa cao, dễ gây tăng cân và rối loạn chuyển hóa.
-
Đọc kỹ nhãn dinh dưỡng: Trước khi mua, hãy xem thành phần và bảng giá trị dinh dưỡng để hạn chế những sản phẩm chứa nhiều đường, muối, chất béo bão hòa hoặc chất phụ gia khó kiểm soát.
Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng việc thay đổi thói quen ăn uống không cần diễn ra quá đột ngột, mà có thể bắt đầu từ những bước nhỏ như thay nước ngọt bằng nước lọc, thay snack bằng trái cây tươi hoặc sữa chua không đường. Những điều chỉnh nhỏ nhưng kiên trì này sẽ tạo ra sự khác biệt lớn trong việc bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.
Xu hướng toàn cầu
Trong vài thập kỷ qua, tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến (UPF) đã tăng mạnh, đặc biệt ở các quốc gia có thu nhập trung bình và cao. Lối sống bận rộn và nhu cầu tiện lợi khiến nhiều người chuyển từ nấu ăn bằng nguyên liệu tươi sang phụ thuộc vào thực phẩm đóng gói.
Tại Mỹ và châu Âu, UPF chiếm tới 50-60% năng lượng khẩu phần ăn hàng ngày. Ở châu Á, bao gồm Việt Nam, tỷ lệ này cũng đang gia tăng, đặc biệt ở giới trẻ và trẻ em. Nếu xu hướng này tiếp tục, các chuyên gia cảnh báo sẽ có sự gia tăng bệnh tim mạch, tiểu đường và béo phì, tạo gánh nặng cho hệ thống y tế và ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe thế hệ tương lai.
