Từ trào lưu công nghệ đến sự "tiêu dùng tin tức" kiểu mới
Báo cáo Tin tức Kỹ thuật số 2025 do Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters công bố mới đây chỉ ra rằng: tại Úc, lần đầu tiên số người dùng mạng xã hội để tiếp cận tin tức đã vượt kênh truyền thống. Trong đó, 37% người trẻ (18–24 tuổi) cập nhật tin tức qua TikTok – vượt xa báo in, radio và thậm chí cả ứng dụng tin tức trực tuyến.
Tại Việt Nam, mặc dù chưa có thống kê tương đương, nhưng xu hướng này dễ dàng nhận thấy qua hành vi của giới trẻ: "lướt TikTok để biết thế giới", thay vì bật TV hay truy cập báo mạng. Từ thời sự, pháp luật đến các chính sách vĩ mô, mọi thứ giờ có thể được “tóm gọn” trong video 60 giây – với hình ảnh động, nhạc nền bắt tai, và phụ đề chạy nhanh.
Tin tức như “snack”: Nhanh, tiện, dễ nuốt – nhưng có đủ dinh dưỡng?
Việc tiếp cận tin tức qua video ngắn có nhiều ưu điểm rõ ràng: tốc độ cao, định dạng hấp dẫn, dễ chia sẻ, phù hợp với thói quen tiêu dùng “nội dung lướt” của giới trẻ. Các cơ quan báo chí lớn như VTV, Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Zing... đã nhanh chóng nhập cuộc: mở kênh TikTok, đầu tư vào video dạng “bản tin ngắn”, hoặc “góc nhìn trong 1 phút”.
Tuy nhiên, một câu hỏi lớn đặt ra: Nội dung tin tức bị “rút gọn” liệu có còn giữ được bản chất báo chí?
Một bản tin về tăng giá xăng, trong khuôn khổ 45 giây, có thể bỏ qua yếu tố nguyên nhân (căng thẳng địa chính trị), ảnh hưởng dây chuyền (vận tải, lạm phát) và thậm chí cả góc nhìn của người tiêu dùng. Thông tin “đến nhanh” nhưng người xem “hiểu nông”, vì thiếu bối cảnh và chiều sâu.
Hậu quả là gì? Là việc người trẻ ngày càng có cảm giác “đã cập nhật đủ” sau vài video TikTok – trong khi thực tế, họ chỉ mới lướt qua bề mặt một phần rất nhỏ của sự kiện.
Khi nhà báo phải học làm “Content creator”
Một thay đổi rõ ràng khác trong xu thế “TikTok hóa tin tức” là sự thay đổi vai trò của người làm báo. Họ không chỉ viết, mà còn phải dựng video, chọn filter, chèn nhạc, canh sub, bắt trend…
Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức. Cơ hội, bởi nhà báo tiếp cận khán giả trẻ hiệu quả hơn. Nhưng thách thức, vì báo chí đang bị lấn sân bởi các KOLs, influencers, những người không có trách nhiệm nghề nghiệp, nhưng lại có hàng triệu người theo dõi. Nhiều video “giả dạng thời sự” nhưng không có kiểm chứng đang tràn lan trên mạng – gây hiểu lầm, lan truyền tin giả và làm suy giảm niềm tin vào báo chí chính thống.
Việc tin tức lan truyền trên TikTok, YouTube hay Facebook không sai. Vấn đề nằm ở người sản xuất nội dung và khả năng tự sàng lọc của người xem. Tại Úc, các đài truyền hình công như ABC, SBS vẫn được tin cậy nhất – dù video ngắn lên ngôi. Điều đó cho thấy, niềm tin vào báo chí không mất đi nếu nhà báo vẫn giữ nguyên tắc nghề nghiệp, dù là dưới định dạng nào.
Với người xem, nếu không được trang bị kỹ năng phân tích, kiểm chứng và tiếp cận đa chiều, họ rất dễ rơi vào vòng xoáy "tin snack" – biết nhiều nhưng hiểu ít, phản ứng nhanh nhưng thiếu nền tảng.
Chuyển mình để không bị bỏ lại: Giải pháp nào cho báo chí Việt Nam?
Trước xu hướng này, báo chí Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Nhưng sự “chuyển mình” cần có chiến lược lâu dài, không chỉ dừng ở việc... mở tài khoản TikTok.
Một số đề xuất cụ thể:
-
Phân tách rõ hai nhóm nội dung: video dẫn dắt hấp dẫn và nội dung gốc đầy đủ để đảm bảo chiều sâu.
-
Đào tạo kỹ năng sáng tạo nội dung số cho nhà báo – nhưng vẫn giữ chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.
-
Tăng cường giáo dục truyền thông (media literacy) trong trường học để tạo ra thế hệ người đọc chủ động, biết chọn lọc và đánh giá thông tin.
-
Chính sách hỗ trợ báo chí chính thống cạnh tranh bình đẳng với nền tảng mạng xã hội, như ưu tiên thuật toán, hay bảo vệ bản quyền nội dung.
TikTok, Instagram, Shorts chỉ là phương tiện. Cái cần thay đổi là cách kể chuyện, chứ không phải từ bỏ trách nhiệm báo chí. Nếu truyền thông chính thống biết cách đổi mới – cả nội dung lẫn hình thức – đồng thời giữ được tinh thần nghề báo: kiểm chứng, khách quan, công bằng… thì ngay cả giữa những video 60 giây, công chúng vẫn sẽ nhận ra đâu là sự thật đáng tin.
