Tục ngữ, ca dao về quan hệ gia đình- Kỳ 10

TỤC NGỮ, CA DAO VỀ QUAN HỆ GIA ĐÌNH- PHỤ LỤC- KỲ 10

2.6. QUAN HỆ CHA MẸ CON - TRÁCH NHIỆM

STT	NỘI DUNG
	Cơm cha áo mẹ chữ thầy Khuyên con lo học cho tày người ta.
	Cơm cha áo mẹ chữ thầy Gắng công mà học có ngày thành danh.
	Có con nỏ muốn ai bồng Nỏ thuê ai ẵm, hai vợ chồng đổi nhau.
	Cha sinh mẹ dưỡng ra con Cũng như trời đất nước non không cùng Vẫn là một khí huyết chung Chia riêng mày mặt trong lòng sinh ra Bào thai chín tháng mang ta Kiêng khem tật bệnh ai hoà chịu chung Vượt bể Đông có bè có bạn Mẹ sinh ta vượt cạn một mình Sinh ta mát mẻ yên lành Từ nay mẹ mới nhẹ mình không lo Chốn lạnh ướt để cho mẹ ngủ Nơi ấm êm mẹ ủ con nằm Năm canh con khóc cả năm Ôm con mẹ chịu khổ tâm lo phiền Khi con ốm sốt chẳng yên Con phiền có một, mẹ phiền bằng hai Ngọn đèn chong bóng canh dài Nghĩ thua nghĩ được có ai ngỏ cùng Con rày đã yên lành mát mẻ Mẹ mới lòng yên vui vẻ không lo Dành riêng quà bánh nhường cho Sắm riêng quần áo mới đồ chiều con Trông con nằm ngủ ăn ngon Sợ con thất ý lại còn hờn lâu Hai ba tuổi độ hầu học nói Tập dạy cho thưa nói dần dần Đến chừng biết mặc áo quần Nuôi thầy dạy học tập văn tập bài Kể với ai cửa nhà nghèo đói Trông cho con theo dõi người ta Đến ngày con bước đi ra Mẹ cha biết mấy thịt da tiêu mòn Đến khi con mười lăm mười tám Lấy vợ cho lại sắm cửa nhà Sinh ta rồi lại nuôi ta Cũng như trời đất sinh ra giống người.
	Con tài lo láo lo kiêu Con ngu thì lại lo sao kịp người.
	Con ơi muốn nên thân người Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha Gái thời dệt gấm thêu hoa Khi vào canh cửi khi ra thêu thùa Trai thời đọc sách ngâm nga Dùi mài kinh sử để chờ đại khoa Nữa mai nối đặng nghiệp nhà Trước là mát mặt sau là hiển thân.
	Con cò bay bổng bay la Bay từ cửa miếu bay ra cánh đồng Cha sinh mẹ đẻ tay không Cho nên bay khắp tây đông kiếm mồi Trước là nuôi cái thân tôi Sau nuôi đàn trẻ, nuôi đời cò con.
	Dạy con từ thuở hài đề(1) Dạy vợ từ thuở mới về làm dâu. (1) Thuở hài đề: lúc trẻ con đang ở thời kì con bú mớm.
	Dạy con từ thuở còn thơ Dạy vợ dạy thuở bơ vơ mới về.
	Làm trai nết đủ trăm đường Trước tiên điều hiếu đạo thường xưa nay Công cha đức mẹ cao dày Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ Nuôi con khó nhọc đến giờ Trưởng thành con phải biết thờ hai thân Thức khuya dậy sớm cho cần Quạt nồng ấm lạnh giữ phần đạo con.
	Lắng tai nghe mẹ giãi bày Cha sinh mẹ dưỡng sánh tày bể Đông Lấy gì trả nghĩa đền công Ở sao cho xứng tấm lòng mẹ cha Nuôi con tươi tốt như hoa Phòng khi cha già mẹ yếu cậy con Bữa ăn không biết mùi ngon Đắng cay mẹ chịu vì con đêm ngày Cha mẹ mong tháng mong ngày Nặng nề chín tháng mười ngày cưu mang Công cha xiết kể bằng ngàn (1) Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra Cha mẹ một tuổi một già Cù lao dưỡng dục con nhà dám quên Mẹ cha nuôi nấng dưỡng sinh Bù trì khó nhọc sinh thành ra con Sớm khuya định tỉnh thần hôn Mong cho con chóng lớn khôn kịp người Mẹ cha vất vả mấy mươi Cái giường cái chiếu, cái nôi con nằm Vui khi con ngủ con ăn Buồn khi khó ở, nhọc nhằn không yên Chốn ráo con nằm đã êm Cha mẹ thắp đèn, thức giấc thấu đêm Công cha nghĩa mẹ đừng quên Con nên báo đáp trả đền hẳn hoi Dù cho vật đổi sao dời Có biết công cha mẹ mới phải người hiếu trung. (1) Ngàn: ngàn đây là núi non.
	Lúc em bước chân ra Má ở nhà có dặn Công sanh thành là nặng Điều tình ái là khinh Hãy đừng tham sắc đắm tình Lánh xa tiểu điểm trà đình chớ vô.
	Muốn sang thời bắc cầu Ô Muốn con hay chữ cưới cô cho thày.
	Muốn sang thì bắc cầu kiều Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.
	Nuôi con những tưởng về sau Trao duyên phải lứa, gieo cầu phải nơi Mực đen vô giấy khó chùi Vợ chồng, chồng vợ việc đời trăm năm.
	Nuôi con cho được vuông tròn Mẹ thầy dầu dãi, xương mòn gối long Con ơi, cho trọn hiếu trung Thảo ngay một dạ, kẻo luống công mẹ thầy.
	Riêng than đất chín, trời mười Cây khô há dễ mọc chồi đâm bông Một cây khô mộc đợi trông Hai cây khô mộc đợi trông Gió đánh trắt tra, trắt tréo, trặt trà trặt trẹo Trên ngọn cành tùng chơ vơ Sách có chữ rằng: Nam đáo nữ phòng, nam tắc loạn Nữ đáo nam phòng, nữ tắc dâm Sinh tử, mạc sinh tâm(1) Sinh con ai nỡ sinh lòng Sinh con ai chẳng vun trồng cho con Mạc đạo xà vô giác Trước long dã vị tri (2) BK Riêng than đất chín trời mười Cây khô há dễ nẩy chồi đơm bông Trên cây kiều mộc dợi trông Dưới cây kiều mộc cũng đợi trông Gió đưa lắt la lắt lẻo, ngọn cây tùng xơ rơ Có câu: Nam đáo nữ phòng, nam tắc loạn Nữ đáo nam phòng nữ tắc dâm Dầu lòng sinh tử, bất sinh tâm(1) Sinh con há dễ sinh lòng chỉn khôn Ai tầng con cù nó mọc sừng Đến khi nó hoá cái gạc, vẫy vùng làm mưa Biết đà có khỏi nhau chưa Đặt tay lên dạ lại lừa tay đi. (1) Nam đáo nữ phòng, nam tắc loạn, nữ đáo nam phòng, nữ tắc dâm, sinh tử, mạc sinh tâm: Con trai đến phòng con gái thì sinh loạn, con gái đến phòng con trai là có ý dâm, sinh con không thể sinh lòng. (2) Mạc dạo xà vô giác, thành long dã vị tri: chớ nói rắn không có sừng, chưa biết chừng rắn thành rồng (có thể có sừng).
	Trên trời có cái cầu vồng Kẻ Chợ cầu Muống, cửa Đông cầu Rền Vua trên đền, cầu vàng cầu bạc Các lái buôn cầu nước, cầu non Đôi ta cầu của cầu non Con đẹp giống mẹ, con giòn giống cha Con gái dệt cửi trong nhà Con trai đi học đỗ ba khoa liền Con lớn thì đỗ Trạng nguyên Hai con tiến sĩ đỗ liền cả ba Vinh qui bái tổ về nhà Bõ công đèn sách mẹ cha nuôi thầy. BK Trên trời có cái cầu vồng Kẻ Chợ, Cầu Muống(1), Cầu Đông(2), Cầu Giền Việc trên đền cầu vàng cầu bạc Các lái buôn cầu nước cầu non Đôi ta cầu của cầu con Con đẹp giống mẹ, con giòn giống cha Con gái dệt cửi trong nhà Con trai đi học khôi khoa hơn người . (1) Cầu Muống: ở địa phận làng Trung Phụng, Đống Đa, hà Nội hiện nay. (2) Cầu Đông: chỉ chiếc cầu bắc qua sông Tô ở phía đông thành Đại La cũ, trên bản đồ cũ ghi ở Ô Thịnh Yên nay là ngã tư giữa các Phố Huế. Bạch Mai đường Đại Cồ Việt và đường Trần Khát Chân.

2.7. QUAN HỆ CHA MẸ CON - NHỮNG BIỂU HIỆN TIÊU CỰC

STT	NỘI DUNG
	áo rách vai, vá hoài vá huỷ Mẹ có chồng không nghĩ đến con Trái bầu trái bì còn non Cầm dao cắt ruột, bỏ con sao đành.
	Ba tàn ba héo vì cây Con sầu vì mẹ vì thầy ép duyên.
	Bác mẹ em vội tham vàng Hang hùm lại ngỡ hang vàng gả con Trước thời thẹn với nước non Sau thời cay đắng lòng con đêm ngày Khi vui có bác mẹ thầy Cơn sầu em chịu đắng cay một mình Mang thơ ra dán cột đình Kẻ xuôi người ngược thấu tình em chăng? Phong ba nổi giữa đất bằng Một dây một buộc ai dằng cho ra! Thiết gì một cảnh vườn hoa Mà đem đầy đoạ thân ta thế này? Thấu chăng hỡi bác mẹ thầy Ngỡ rằng gả bán, hoá đầy thân con!
	Cá chẳng ăn muối cá ươn Con cãi cha mẹ trăm đường con hư. BK a- Cá không ăn muối cá ươn b- Không nghe cha mẹ trăm đường con hư. - Con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư.
	Cái bống là cái bống bang Con đi lấy sàng cho mẹ đổ khoai Con ăn một, mẹ ăn hai Con đi bốc muối thời khoai chẳng còn Con ngồi con khóc nỉ non Mẹ giận mẹ đạp, con bon đầu hè Có đánh thì đánh vọt tre Chớ đánh vọt nứa nữa què chân con. BK Tích tịch tình tang Mẹ đi tìm sàng cho con đổ đỗ Con đi tìm rổ Cho mẹ đổ khoai Con ăn một, mẹ ăn hai Con đi bốc muối thì khoai chẳng còn Con ngồi con khóc nỉ non Mẹ đi lấy vọt con ton đầu hè Có đánh thì đánh vọt tre Chớ đánh vọt nứa mà què chân con.
	Cây oằn vì bởi gió nam Xa mình là bởi mẹ cha ham chỗ giàu. BK Xa mình vì bởi phụ mẫu ham chỗ giầu.
	Cha già con muộn vơi vơi Gần đất xa trời con chịu mồ côi Mồ côi cực lắm bớ Trời Mẹ ruột cha ghẻ nhiều lời đắng cay.
	Cha mẹ nuôi con như biển hồ lai láng Con nuôi cha mẹ tính tháng tính ngày.
	Con gái là con người ta Con dâu mới thật mẹ cha mua về. BK - Nàng dâu mới thực mẹ cha mua về.
	Con hư bởi tại cha dong Vợ hư bởi tại thằng chồng cả nghe.
	Đá cheo leo, trâu trèo trâu trượt Ngựa trèo ngựa đỏ Tiếc công anh lao khổ Tự cổ chí kim Mất em đi anh khó kiếm khó tìm Cũng giả tỉ như cây kim mà lòn sợi chỉ Sao em không biết nghĩ biết suy Em ham nơi quyền quí, em không có nghĩ gì đến anh Hoa kia gió thổi lìa cành Mẹ cha ép gả, em đành chịu sao?
	Đường đi những lách cùng lau Cha mẹ tham giầu, ép uổng duyên con. BK - Cha mẹ tham giàu ép gả duyên con.
	Gà tơ xào với mướp già Vợ hai mươi mốt, chồng đà sáu mươi Ra đường chị giễu em cười Rằng hai ông cháu kết đôi vợ chồng Đêm nằm tưởng cái gối bông Giật mình gối phải râu chồng nằm bên Sụt sùi tủi phận hờn duyên Oán cha, trách mẹ tham tiền bán con.
	Gió đưa bụi chuối sau hè Anh về vợ bé bỏ bè con thơ.
	Gió lùa bụi chuối sau hè Anh mê vợ bé, bỏ bè con thơ Gió đưa bụi trúc ngả quì Thương cha phải chịu luỵ dì, dì ơi!
	Khi con thương thầy mẹ không thương Nay chừ công bất thành, danh bất toại, Thầy với mẹ đẩy vại con vô Liều mình con muốn vọt xuống hồ Măng non làm bạn với tre không cực lòng.
	Không trách mẹ, cũng chẳng hờn cha Chỉ trách mẹ bội ước, nên sinh ra thế này.
	Mẹ em tham gạo tham gà Bắt em để bán cho nhà cao sang Chồng em thì thấp một gang Vắt mũi chưa sạch ra đàng đánh nhau Nghĩ mình càng tủi càng đau Trách cha trách mẹ tham giàu tham sang.
	Mẹ em tham gạo tham gà Bắt em để bán cho nhà cao sang Chồng em thì thấp một gang Vắt mũi chưa sạch ra đàng đánh nhau Nghĩ mình càng tủi càng đau Trách cha trách mẹ tham giàu tham sang.
	Mẹ em tham việc tiếc công Cầm duyên em lại, tiết thu đông muộn màng.
	Mẹ em tham thúng xôi rền Tham con lợn béo, tham tiền Cảnh Hưng Em đã bảo mẹ rằng đừng Mẹ giấm mẹ giúi mẹ bưng vào nhà Bây giờ tôi bán oan gia Nó đánh trong nhà, nó quật ngoài sân Mẹ ngồi mẹ nghĩ tần ngần Mẹ bán táo rụng, gỡ dần con ra.
	Mẹ em tham thúng xôi rền Tham con lợn béo tham tiền Cảnh Hưng Tôi đã bảo mẹ răng đừng Mẹ hấm, mẹ hứ mẹ bưng ngày vào Bây giờ kẻ thấp,người cao Như đôi đũa lệch so sao cho bằng?
	Mẹ em tham thúng xôi rền Tham con lợn béo tham tiền Cảnh Hưng Mẹ em tham thúng bánh chưng Tham con lợn béo, lưng em chịu đòn.
	Mẹ già chặt đũa từ em Không cho ve rượu gói nem mặn nồng.
	Mẹ già hết gạo treo niêu Mà anh khăn đỏ, khăn điều vắt vai...
	Mẹ già ở chốn lều tranh Đói no chẳng biết, rách lành chẳng hay. BK a - Mẹ già ở tấm lều tranh b - Đói no không biết, rách lành nỏ hay. - Đói no không biết rách lành không hay.
	Mẹ mong con đẹp lứa đôi Con xin được tỏ đôi lời đục trong: Lấy nhau lòng hiểu được lòng Tình kia mới được đượm nồng dài lâu Vì chưng mẹ trót nhận trầu Bắt con ngậm miệng cúi đầu vâng theo Lấy người chẳng biết, chẳng yêu Sống sao cho mãn bóng chiều trăm năm Dù nay muốn dứt tơ tằm Mẹ thương thì sự lỡ lầm đã qua.
	Mẹ nuôi con bằng trời bằng bể Con nuôi mẹ con kể công tháng ngày.
	Mẹ nuôi con biển hồ lại láng Con nuôi mẹ kể tháng kể ngày. BK - Con nuôi mẹ tính tháng tính ngày.
	Mẹ ơi trái bí còn non Mẹ cầm dao cắt duyên con sao đành?
	Một mẹ nuôi được mười con Mười con bỏ mẹ trong ngàn xót xa Trai cả uống rượu la đà Tối tăm chả tiếc cửa nhà là đâu Nào con, nào rể, nào dâu Trai thì sợ vợ, gái âu nể chồng.
	Nước đục mà đựng chậu thau Cái mâm chữ triện đựng rau thài lài Tiếc thay con người da trắng tóc dài Bác mẹ gả bán cho người đần ngu Rồng vàng tắm nước ao tù Người khôn ở với người ngu bực mình. BK (a) Bát nước lắng mà đựng chậu thau Cái mâm triện tự đựng rau thài lài Anh tiếc cho con người da trẳng tóc dài Mẹ cha ép gả cho người đần ngu. (b) Tiếc thay nước đục mà đựng chậu thau Cái mâm chữ triện đựng rau thìa lài Tiếc người da trắng tóc dài Đương xuân cha mẹ ép nài lấy lão sáu mươi.
	Tham giàu thầy mẹ ép gả em ra Tưởng là mẹ chính, hoá ra mụ hầu.
	Thầy mẹ em tham ruộng đầu cầu Tham nhà con một, tham trâu đầy chuồng Thầy mẹ em tham bạc tham tiền Tham con lợn béo, cầm duyên em già Để đến nay anh cưới em nửa con gà Dăm ba sợi bún, một và hột xôi.
	Tiếc thay con người da trắng, tóc dài Bác mẹ gả bán cho người đần ngu.
	Trăm khúc sông khúc lở, khúc bồi Miệng chàng nói thế, chàng ngồi chàng trông Gió bên đông xin chàng gỡ giúp Ngón tay tháp bút mà chấm chậu lan Dù ai nói ngang, chàng đừng ngao ngán Trước thì là bạn, sau nên vợ chồng Em còn trong tròng xin chàng thong thả Em quyết trận này trả của lấy cho anh Em hai mươi tuổi xuân xanh Thầy mẹ ép uổng dỗ dành vào cửa người ta Cho nên duyên chẳng thuận hoà Vợ chồng xung khắc, xót xa nhiều bề.
	Vì chàng nên chi thiếp chịu đòn oan Thầy đập mẹ mắng, thế gian chê cười - Thầy mẹ đập em anh đau thấu tận xương Xóm làng ơi, mau mau cứu người thương tôi cùng! - Thầy mẹ đập thiếp bò lăn bò lóc Có khúc có đận (vết) Nhờ bên tiếp cận Chàng vô bóp muối thoa chanh Chàng nay là phận rể không há dễ vô giành ngọn roi.

2.8. QUAN HỆ NÀNG DÂU VÀ GIA ĐÌNH CHỒNG

STT	NỘI DUNG
	Ai ơi, phải nghĩ trước sau Đừng tham lắm của nhà giàu làm chi Làm thì xem chẳng ra gì Làm tất làm tả nói thì điếc tai Đi ngủ thời hết canh hai Thức khuya dậy sớm mình ai dãi dầu Sớm ngày đi cắt cỏ trâu Trưa về lại bảo: ngồi đâu, không đầy! Hết mẹ rồi lại đến thầy Gánh cỏ có đầy, vẫn nói rằng vơi Nói thì nói thật là dai Lắm câu chua cạnh, đắng cay trăm chiều Phận em là gái nhà nghèo Lấy phải chồng giàu, ai thấu cho chăng Nói ra đau đớn trong lòng Chịu khổ, chịu nhục suốt trong một đời.
	Ai về nhắn với bà cai Giã gạo cho trắng, đến mai dâu về Dâu về dâu chẳng về không Ngựa ô đi trước, ngựa hồng đi sau Ngựa ô đi tới vườn cau Ngựa hồng chậm rãi đi sau vườn dừa.
	Bà kia bận áo xanh xanh Ngồi trong đám hẹ nói hành con dâu Bà ơi! Tôi không sợ bà đâu Tôi xe sợi chỉ, tôi khâu miệng bà Chừng nào bà chết ra ma Trong chay ngoài hội, hết ba chục đồng Không khóc thì sợ lòng chồng Có khóc cũng chẳng mặn nồng chi đâu.
	Bình phong cẩn ốc xa cừ Vợ hư để vợ, đừng từ mẹ cha.
	Cái cuốc là cái cuốc đen Đôi vợ chồng trẻ đốt đèn ăn cơm Ăn hết xới xới đơm đơm Ăn cho sạch sẽ lấy rơm mà chùi Chồng giận chồng đánh ba dùi Mẹ chồng chẳng chữa lại xui đánh què Đánh cho què quặt chân tay Hễ nó có khóc thời mày bỏ tro Bao giờ mẹ chồng ốm ho Nàng dâu lấy thuốc đem cho mẹ chồng Lấy những lông cú, lông cáo, lông công Lấy cà độc dược cùng lông con mèo.
	Cây khô chết đứng giữa đồng Nàng dâu khôn khéo, mẹ chồng cũng chê.
	Cha chài mẹ lưới con câu Chàng rể đi tát, con dâu đi mò. BK - Thằng rể đóng đáy, con dâu ngồi nò. - Con trai tát nước, nàng dâu đi mò.
	Chăn tằm rồi lại ươm tơ Làm dâu rồi mới được như mẹ chồng.
	Chàng nhìn thiếp rưng rưng hột luỵ Thiếp nhìn chàng lã chã hột châu Mẹ cha hành hạ thân dâu Anh đau lòng phải chịu, biết làm sao bây giờ?
	Chẳng tham nhà ngói ba toà Tham vì một nỗi mẹ cha hiền lành.
	Chồng dữ thì em mời rầu Mẹ chồng mà dữ, giết trâu ăn mừng.
	Chồng dữ thì em mới lo Mẹ chồng mà dữ mổ bò ăn khao. BK a- Ai ơi chồng dữ thì lo b- Mẹ chồng mà dữ mổ bò mà ăn. - Mẹ chồng mà dữ giết bò khao quân.
	Chữ dâu hiền, con gái Câu rể thảo, con trai Bậu dầu đôi lứa trúc mai Bớ bậu ơi! Qua kính thờ song nhạc dễ nài công lao.
	Cô kia đội áo đi đâu? - Tôi là phận gái làm dâu mới về Mẹ chồng ác nghiệt đã ghê Tôi ở chẳng được tôi về nhà tôi.
	Con cuốc kêu khắc khoải mùa hè Làm thân con gái phải nghe lời chồng Sách có chữ rằng; phu xướng phụ tòng Làm thân con gái lấy chồng xuất gia Lấy em về thờ mẹ, kính cha Thờ cha, kính mẹ ấy là người ngoan.
	Con gái là con người ta Con dâu mới thật mẹ cha mua về.
	Con mẹ có thương mẹ đâu Để cho chàng rể, nàng dâu thương cùng.
	Con mèo mà trèo cây táo Bà già lơ láo, mắng chưởi nàng dâu Dâu nằm dâu khóc tỉ ti: Thà phu Gia Định, cu li Sài Gòn.
	Của rẻ thật là của ôi Lấy phải dâu dại khốn tôi trăm đường. BK a- Của rẻ thật là của hôi - Của rẻ ấy là của ôi b- Lấy phải chồng dại khốn tôi trăm đường - Lấy phải vợ dại khốn tôi trăm đường.
	Đêm nằm tôi nghĩ tôi sầu Làm dâu thật khổ từ đầu chí đuôi Ra thân tối mặt vùi đầu Các chị sung sướng, riêng dâu mẹ hành Chê tôi khờ dại không lành Mẹ đào mẹ chưởi, mẹ hành xót xa Công trình cha mẹ tôi, sanh đẻ tôi ra Gả cho con mẹ còn bù của thêm Phải thời chồng vợ trọn niềm Sui gia đi lại ấm êm ở đời Không nên mỗi đứa một nơi Tôi ra khỏi cửa để mẹ kiếm nơi sang giầu Ở chi đây mẹ mắng trước, chưởi sau Ngày nào mẹ cũng cứ nghèo giàu mẹ đay.
	Đói thì ăn khế ăn sung Trông thấy mẹ chồng thì nuốt chẳng trôi.
	Em ở nhà với mẹ với cha Cái nón tiền rưỡi quai ba mươi đồng Đến khi bước về nhà chồng Cái nón mười đồng quai lại bằng mo. BK a - Từ ngày tôi ở cùng cha Cái nón chín rưỡi, thao ba mươi đồng Đến khi tôi về nhà chồng Cái nón sáu đồng mà buộc quai mo. b - Từ ngày tôi ở với cha Cái nón chín rưỡi thao ba mươi đồng Đến khi tôi về nhà chồng Cái nón sáu đồng mà buộc quai mo.
	Em về làm dâu ba với má, giả như gió nọ làm dưa Ba bốn năm trời, ba với má còn bó buộc đi thưa về trình.
	Khi xưa em ở với mẹ với cha Một năm chín yếm xót xa trong lòng Từ khi em về nhà chồng Chín năm một yếm, em lộn lần trong ra ngoài.
	Khi xưa thiếp sáng ràng rạng như gương Thiếp liều mình trao thương cho chàng Nay chừ huệ héo lan tàn Thầy mẹ đánh mắng, dạ chàng khiến vong.
	Làm dâu vụng nấu vụng kho Chồng không bắt bẻ, mụ o nhún trề.
	Lúc bé con mẹ con cha Lấy chồng con gái hoá ra dâu người Gái khôn, gái phải nghe lời Thờ chung bác mẹ ắt thời chở che.
	Mẹ anh năm lọc bảy lừa Mua cam phải quít, mua dưa phải bầu Mua kim mua phải lưỡi câu Mua mật phải dầu, cực lắm anh ơi!
	Mẹ chồng là mẹ chồng tôi Cái tôm bóc nõn tôi nuôi mẹ chồng.
	Mẹ chồng là mẹ chồng tôi Năm bảy cái quạ nó lôi mẹ chồng.
	Mẹ chồng nàng dâu Chúa nhà người ở, khen nhau bao giờ BK - Chúa nhà người ở yêu nhau bao giờ.
	Một nhà có ba bốn dâu Dâu cả buôn bán ra màu sân sau Dâu hai có ý mĩ miều Tiền tiền, thóc thóc bao nhiêu chẳng về Dâu ba chum chúm râu trê Nhờ ơn bác mẹ đi về tỉnh Nam Dâu tư có tính tham lam Chăn trâu cắt cỏ nhôm nhoam ngoài đồng.
	Mụ già là mụ già còng Ăn ngày ba bữa lòng thòng chuyện dâu.
	Muốn lấy con tao Bắc cầu qua bể Làm rể cho lâu Nuôi lợn mười năm Chăn tằm mỏi gối Nhà ngói năm gian Bức bàn cho rộng Ông Cống, ông Nghè Dù che ngựa cưỡi Dâu về nhắn nhủ: "Các cô hàng xóm láng giềng Quét sân dọn cỏ, tháng giêng dâu về Dâu về dâu chả về không Ngựa bạch tới trước, rượu nồng tới sau".
	Muốn theo anh về bến cho liền Sợ cha với mẹ nói coi dâu không tiền,(1) dâu hư. (1) Có lẽ "con dâu không hiền" thì đúng hơn(Nhbs).
	Năm trai, năm gái là mười Năm dâu, năm rể là đôi mươi tròn.
	Ngọn roi mẹ uốn trăm chiều Anh vô lạy mẹ bốn lạy, kẻo mẹ đánh nhiều thì em đau.
	Nhà anh có ruộng giữa đồng Để em tát nước cực lòng em thay Trời làm mưa bấc gió may Để em tát nước giơ tay vái Trời Tháng tám anh đi dạm lời Tháng chín ăn cưới tháng mười làm dâu Từ ngày em về làm dâu Thì anh dặn trước, dặn sau nghe lời Mẹ già ác lắm anh ơi! Nhịn ăn nhịn mặc, nghe lời mẹ cha Nhịn cho nên cửa, nên nhà Nhịn cho nên cột, xà nhà bằng bông Nhịn cho nên vợ, nên chồng Để em chỉ thiết một lòng lấy anh.
	Nhà này có quỉ hay ma Mà dâu chẳng ở dâu ra dâu về.
	Nhất ngon là mía Lan Điền Dâu ngoan ngồi đấy, rể hiền ngồi đâu? BK a-Nhất ngon là mía Lam Điền b-Dâu ngoan ngồi đấy, rể hiền ngồi đây.
	Phụ mẫu bên anh cũng như phụ mẫu bên nàng Lẽ thường anh cũng phải tạc đá bia vàng để thờ chung.
	Phụ mẫu tình thâm Phu thê nhân ngãi trọng Một mai anh có xa em rồi, em thờ vọng mẹ cha.
	Phụ mẫu thiếp cũng như phụ mẫu chàng Hai bên phụ mẫu tạc bốn chữ vàng thờ chung.
	Song thân bên thiếp cũng như phụ mẫu bên chàng Đồng tình bốn chữ cưu mang Lẽ thời ta đâu khảm phết vàng thờ chung.
	Tay em cầm một nạm gạo lương Đem đi đổi lấy một nạm gạo già Để về nấu cháo cho ông nhạc mụ gia Kẻo anh đi qua bên nước Lang Sa(1) lâu về. (1) Lang Sa: phiên âm tiếng Pháp, France, nước Pháp.
	Thân em mười sáu tuổi đầu Cha mẹ ép gả làm dâu nhà người Nói ra sợ chị em cười Năm ba chuyện thảm chín mười chuyện cay Tôi về đã mấy năm nay Buồn riêng thì có vui vầy thì không Ngày thì vất vả ngoài đồng Tối về thời lại nằm không một mình Có đêm thức suốt năm canh Rau héo cháo chó loanh quanh đủ trò Ai về nhắn mẹ cùng cha Lấy chồng nhà có, khổ ba bảy đường Đêm nằm lưng nỏ bén giường Mụ gia đã xốc vô buồng kéo ra Bảo lo con lợn con gà Lo xong cối lúa, quét nhà nấu cơm ốm đau thì mụ nỏ thương Mụ hành mụ hạ, đủ đường khốn thân Tối về bưng bát cơm ăn Mụ cầm cái đọi, mụ quăng vô người Lấy chồng giàu, khổ lắm, chị ơi!
	Thật thà cũng thê lái trâu Yêu nhau cũng thể nàng dâu mẹ chồng. BK - Hiền lành cũng thể nàng dâu mẹ chồng. - Yêu thương cũng thể nàng dâu mẹ chồng. - Hẳn hoi cũng thể nàng dâu mẹ chồng.
	Thầy mẹ đập thiếp, chàng đứng chàng coi Sao chàng không vào cướp lấy ngọn roi cho thiếp nhờ?
	Thầy mẹ không thương con dâu mới, hồ dễ thương ai Em nói ra chi những chuyện ai hoài tình thâm.
	Theo không chẳng tốn một đồng Làm dâu chí nguyện, mẹ chồng còn chê.
	Tiếc tiền mua lóng mía sâu Tiếc bạn đi cưới con dâu ăn hàng.
	- Tiếng anh ăn học cựu trào Chị dâu té giếng, anh biết chỗ nào kéo lên - Nắm đầu chị, sợ tội Trời Nắm ngay khúc giữa lại sợ lỗi thế gian - Giếng sâu anh phải thông thang Kéo chị dâu lên được kẻo chết oan linh hồn.
	Tới nơi đây lỡ chợ, lỡ đò Xẻo cẳng tay nuôi mẹ, giã thịt bò mẹ xơi Mẹ thương con sa rơi nước mắt Nghĩ tới dâu hiền ruột thắt tận da Thôi hỡi con ơi, cháo rau cho qua bữa, thịt với thà làm chi.
	Tôm rằn lột vỏ bỏ đuôi Gạo như An Cựu (1) mà nuôi mẹ già Mẹ già là mẹ già anh Em vô bảo dưỡng cá canh cho thường Mẹ già như chuối bà hương Như xôi nếp một, như đường mía lau. (1) An Cựu: có nơi ghi "Gạo de An Cựu", một thứ gạo thơm ngon xưa được dâng lên vua, được gọi là gạo tiến, chuyên trồng ở cánh đồng An Cựu, phía nam của Huế.
	Trách cha, trách mẹ nhà chàng Cầm cân chẳng biết rằng vàng hay thau Thực vàng chẳng phải thau đâu Đừng đem thử lửa mà đau lòng vàng. BK (a) Trách cha trách mẹ nhà nàng Cầm cân chả biết là vàng hay thau Vàng đây chẳng phải thau đâu Đừng đem thử lửa thử than Người khôn thử tiếng người ngoan thử lời. (b) Trách cha trách mẹ nhà chàng Cầm cân chẳng biết là vàng hay thau Thật vàng chẳng phải thau đâu Đừng đem thử lửa mà đau lòng vàng Tham vàng bỏ ngãi chàng ơi! Vàng ăn thì hết ngãi tôi hãy còn.
	Trời mưa nước chảy vân vi Mẹ thương con mẹ, chứ thương gì nàng dâu.
	Trời mưa ướt lá đài bi Con mẹ mẹ xót, thương gì con dâu. BK - Con mẹ mẹ xót, xót gì con dâu.
	Trời che đất chở rộng thênh Lò âm dương đốt nên hình người ra Chữ tài sánh lại là ba Gồm no thiên tính khác xa vật tình Kẻ tài là bậc tinh anh Sinh tri lọ phải học hành mới hay Vua tôi sẵn có nghĩa dày Cha con thân lắm đáng người nên trông Khi ấp lạnh lúc quạt nồng Bữa dâng ngon ngọt bữa dùng sớm trưa Ở cho thoả chí người xưa Đền ơn trả nghĩa thuở xưa bế bồng Nhất hiếu lập vạn thiện tòng(1) Ông gồng cháu cháu lại nên ông Hoàng thiên chẳng phụ tấm lòng hiếu đâu Đàn bà phận gái làm dâu Làm dâu ắt muốn mai sau mẹ chồng Phải nhằm bước trước cho xong Bước sau theo lối ông ông bà bà Chữ rằng tích thiện chi gia(2) Đường kia lối nọ chẳng qua nợ lần ấy là khuyến hiếu ở thân Lại còn một nỗi ái ân bạn bầu Anh em cốt nhục đồng bào Kẻ sau người trước phải hầu cho vui Lọ là ăn thịt ăn xôi Quí hồ ở nết tới lui bằng lòng Chớ bề tranh cạnh hành hung Chớ nên khinh dị dốc lòng yêu đương Cứ trong nghĩa lí luân thường Làm người phải giữ kỉ cương mới màu Đừng cậy khoẻ, chớ khoe giàu Trời kia còn ở trên đầu còn kinh. (1) Nhất hiếu lập, vạn thiện tòng: Làm được một việc hiếu thì vạn điều tốt đi theo. (2) Tích thiện chi gia: gia đình làm được nhiều điều lành.
	Từ khi em về làm dâu Anh thì dặn trước, bảo sau mọi lời Mẹ già dữ lắm em ơi! Nhịn ăn nhịn mặc, nhịn lời mẹ cha Nhịn cho nên cửa nên nhà Nên kèo, nên cột, nên xà tầm vông Nhịn cho nên vợ nên chồng Thời em coi sóc lấy trong cửa nhà Đi chợ thời chớ ăn quà Đi chợ thời chớ rề rà ở trưa Dù ai bảo đợi, bảo chờ Thời em nói dối con thơ em về. BK a- Thì anh dặn bảo trước sau mọi lời b- Nhịn ăn bớt ngủ mà nuôi mẹ già - Khoan ăn bớt ngủ mà nuôi mẹ già c- Về chợ thì chớ rề rà ở trưa. - Đi chợ thì chớ dần dà ở trưa.
	Tuổi em hai tám tuổi đầu Cha mẹ đã định làm dâu nhà người Nói ra sợ chị em cười Năm ba trận chở, chín mười trận đay Việc làm chẳng kịp trở tay Mẹ chồng mắng mỏ, la rầy gay go Cơm ăn trong bụng chẳng no Tấm quần, tấm áo, không cho mặc lành Đêm thì thức đủ năm canh Rau heo, cháo chó, loanh quanh đủ trò.
	Uổng tiền mua giống mía sâu Để dành đi cưới con dâu mà nhờ.
	Xin anh đi học cho ngoan Để em dệt cửi kiếm quan tiền dài Quan tiền dài em ngắt làm đôi Nửa thì giấy bút nửa nuôi mẹ già Mẹ già là mẹ già anh Một ngày hai bữa cơm canh mẹ già Bát cơm em nấu như hoa Bát canh em nấu như là mật ong Nước mắt em lọc cho trong Mâm cơm em dọn tựa dòng cơm quan .
	Xưa kia tôi ở với mẹ cha Chưa từng xách mủng(1), đi ra ngoài đồng Bây giờ về với mẹ chồng Cay đắng mặn nồng, ra chuyện tây riêng Khi xưa tôi ở với mẹ cha Tôi bận cái yếm thêu hoa rồng Bây giờ tôi ở với mẹ chồng Tôi bận cái yếm bề trong ra ngoài Xưa kia nón Quảng quan hai Bây giờ nón rách lại gài khuy mo. (1) Mủng: Một thứ thúng nhỏ, đan dày kín.

2.9. HÔN NHÂN - CAM CHỊU

STT	NỘI DUNG
	Ai bưng trầu rượu tới đó Chịu khó bưng về Em thương anh thảm thiết trăm bề Heo vay cau tạm áo mượn võng thuê Thầy mẹ bên em nay nhún mai trề Dạ không nỡ dạ, em không dám chê anh nghèo.
	Ăn chanh ngồi gốc cây chanh Thầy mẹ gả bán cho anh thật thà Bây giờ chê xấu chê xa Chê cửa, chê nhà, chê khó, chê khăn Ơ đâu yểu điệu thanh tân Sao anh chẳng chịu cầm cân đi lừa?
	Ăn chanh ngồi gốc cây chanh Thầy mẹ gả bán cho anh thật thà Anh còn chê xấu chê xa Chê vụng, chê dại, cửa nhà khó khăn Tìm nơi yểu điệu thanh tân Mẹ anh lại gác đồng cân đi lừa Đây em vàng bảy chả mua Vác cân đi lừa lại phải vàng năm Vàng năm lại phải vàng mười Rắn nằm cuộn khúc tưởng nơi rồng vàng Mẹ anh ngồi quán bán hàng Sao anh chẳng biết rằng vàng hay thau Thực vàng chẳng phải thau đâu Đừng đem thử lửa cho đau lòng vàng.
	Anh đi về đi, kẻo thầy em dứt, kẻo mẹ em la Trận đòn oan em chịu, anh ở xa biết gì!
	Chim thằng chài có ngày mắc bẫy Em cho hay rằng anh hãy lánh xa Mẹ cha không thể chịu hoà Em đâu dám cãi vậy mà theo anh.
	Đá cheo leo, trâu trèo trâu trượt Ngựa trèo ngựa đỏ Tiếc công anh lao khổ Tự cổ chí kim Mất em đi anh khó kiếm khó tìm Cũng giả tỉ như cây kim mà lòn sợi chỉ Sao em không biết nghĩ biết suy Em ham nơi quyền quí, em không có nghĩ gì đến anh Hoa kia gió thổi lìa cành Mẹ cha ép gả, em đành chịu sao?
	Đêm trăng thắp ngọn đèn lồng Mình về có nhớ ta không, hỡi mình? Chiếc thuyền nan anh giậm thình thình Anh thì cầm lái, cô mình phách ba Có thương anh, em bẻ mái chèo ra Sợ mẹ bằng biển, sợ cha bằng trời.
	Đèn chong giữa gió, khi tỏ khi mờ Bạn thương đứng đó, biết cơ vạn sầu Bởi anh thất ước bước đầu Phải như anh bỏ miếng trầu đã xong Vì ai thiếp phải long đong Một thân thiếp đã tính xong một bề Làm trai thấy gái đừng mê Cây cao bóng cả dựa kề đừng xiêu Anh yêu cha mẹ chẳng yêu Lụa kia em muốn nhúng, chỉ điều không ăn Tiếc thay áo chẳng đặng khăn Em đã có chồng xa xứ, anh đừng đón ngăn làm gì.
	Em thương anh, cha mẹ không cho Tìm nơi khuất tịch khóc no rồi về.
	Hà Nội ba mươi sáu phố phường Hàng Mật, Hàng Đường, Hàng Muối trắng tinh Từ ngày ta phải lòng mình Bác mẹ đi rình đã mấy mươi phen Làm quen chẳng được làm quen Làm bạn mất bạn ta liền quên nhau. BK a - Làm quen chả được làm quen b - Làm bạn mất bạn ai đền công cho
	Kiến bò vành chậu sáng trưng Thấy em có nghĩa, lòng ưng dạ đành Anh đành, cha mẹ không đành Mẹ ơi! Đừng dứt duyên lành tội con Tai nghe trống điểm lầu son Anh sầu một nỗi, héo hon đoạn trường Than cho thấu dạ người thương Bữa ăn rớt đũa, đêm trường chiêm bao!
	Mái tóc tơ không bao giờ phân rẽ Dạ thương, thầy mẹ khiến đừng Hai hàng nước mắt rưng rưng Khổ cam trong dạ biết chừng nào phai.
	Mẹ cha nghiêm khắc cùng mình Nên tôi ít lai vãng, mới nhạt tình đôi ta.
	Nước đục mà đựng chậu thau Cái mâm chữ triện đựng rau thài lài Tiếc thay con người da trắng tóc dài Bác mẹ gả bán cho người đần ngu Rồng vàng tắm nước ao tù Người khôn ở với người ngu bực mình. BK (a) Bát nước lắng mà đựng chậu thau Cái mâm triện tự đựng rau thài lài Anh tiếc cho con người da trẳng tóc dài Mẹ cha ép gả cho người đần ngu. (b) Tiếc thay nước đục mà đựng chậu thau Cái mâm chữ triện đựng rau thìa lài Tiếc người da trắng tóc dài Đương xuân cha mẹ ép nài lấy lão sáu mươi.
	Nước đứng mà đựng chậu thau Tiếc mâm sơn tử đơm rau thài lài Tiếc em da trắng tóc dài Cha mẹ ép gả cho người phàm phu Mình vàng xuống tắm ao tù Người khôn ở với đứa ngu bực mình Qua đình nghiêng nón trông đình Đình bao nhiêu gói thương mình bấy nhiêu Khi nào nước đục cơm thiu Chồng con chưa mấy, bỏ liều cho ta Trông em chẳng thấy em ra Anh ngồi anh đợi sương sa lạnh lùng Đêm nằm cởi áo đắp chung Sao em không đắp lại vùng áo đi Thương em kịp thuở thì xuân xanh Bữa cơm có cá có canh Sao không mát dạ, vương anh làm gì.
	Nước ngâm mà đậu chưa chà Lòng em thì muốn, mẹ cha chưa ừ.
	Ở nhà anh đã khiến sang Nghe thầy mẹ nói dở dang nhiều điều Đôi ta mến yêu Những điều trung hiếu Tình kia dan đíu Nhạn én bay qua Vịt lội Ngân Hà Bây chừ dang dở Thấy mẹ úp mở Cho lỡ chiếu giường Thấy mẹ không thương Sao ban đầu không nói? Anh sang anh hỏi Mẹ nói rằng: ừ! Đi sang cưới chừ Trăm điều thách lại Này yếm thêu hoa cả dải Vòng xuyến dăm đôi Này khăn nhiễu tàu Mươi vuông cho đủ Bỏ quả sơn son Này rượu cho ngon Năm bảy vò đầy ắp Này mươi gánh nếp Thết đãi họ hàng Nhà anh khó khăn Lấy đâu đồ sính lễ Mẹ cha chẳng nghĩ Em cũng mặc tình Bỏ lời nguyện với ba sinh Tiếc con rồng vàng bỏ đám mây xanh ngậm ngùi.
	Phụ mẫu mình khuôn phép luật hình Tôi không từng lai vãng nên mình quên tôi.
	Ra đường gặp khách cung mây Chẳng dây nào rối bằng dây tơ vò Thầy mẹ người vụng liệu vụng lo Đôi mươi, mười tám chẳng lo lấy chồng Thầy mẹ người tham việc tiếc công.
	Sách Luận ngữ có hai chữ thị hồ (1) Sách Tăng tử có hai chữ ta hồ (2) Dầu thầy mẹ có gả thiếp đi mô Thiếp cưu sầu (3) trong dạ ruột khô gan vàng. (1) Thị hồ: phải thế chăng, thường đi đôi với phủ hồ là không phải thế chăng? (2) Ta hồ: than ôi! (3) Cưu sầu: mang sầu
	Sáng ngày cắp nón đón đò Gặp thầy, gặp mẹ chả cho xuống đò Lạy thầy, lạy mẹ xin chừa Từ rày chả dám đò đưa với chàng Chốn sơn lâm lá cỗi thông vàng Cây bao nhiêu lá thương chàng bấy nhiêu Bởi chưng bác mẹ nhiều điều Cho nên tôi phải đăm chiêu với chàng Ruột tôi héo, gan tôi vàng Nào ai có biết đoạn tràng này không ?
	Tại mẹ cha dứt tình tơ nguyệt Khuyên em đừng chực tiết uổng công.
	Thiếp đứng gần chàng như vàng mười nén Chàng đứng gần thiếp như chén trà tiên Anh thương em, em chẳng dám thị thiền ẩn cây nấp bóng, đợi quyền mẹ cha.
	Thôi thôi buông áo em ra Để em đi bán kẻo hoa em tàn - Hoa tàn vì bởi mẹ cha Khi búp không bán để tàn ai mua?
	Thương nhau chẳng lấy được nhau Mẹ cha trồng sậy trồng lau ngăn rào.
	Thuyền em lựa bến cắm sào Em chờ phụ mẫu định nơi nào sẽ hay.
	Tiếc công anh lau đĩa chùi bình Cậy ông mai tới nói, cha mẹ nhìn bà con Trời mưa, nhà chiếc dột hom Cha mẹ không thương thì nói vậy, chớ bà con đâu nhìn. BK Tiếc công anh lau đĩa chùi bình Cậy mai dong tới nói phụ mẫu nhìn bà con Trời mưa nhà thiếc dột bon bon Phụ mẫu không thương nói vậy, chớ bà con đâu mà nhìn.
	Tiếc thay con người da trắng, tóc dài Bác mẹ gả bán cho người đần ngu.
	Trách hồng nhan vô duyên bạc chẳng phải hận Duyên nợ ở gần sao không đặng xứng đôi Để chàng với thiếp xa xôi Oán cha trách mẹ chẳng lo việc đứng ngồi cho con.
	Trách ai lấp nẻo sông ngân Làm cho đôi lứa cố nhân bặt đường Thương nhau dòng luỵ chảy tuôn Trách cha mẹ gắt chẳng thương chút tình Anh về em nhớ dạng nhớ hình Ngàn năm li biệt đôi đứa mình phải xa Vái Trời cho đặng chữ hiệp hoà Lâu lâu thăm viếng kẻo mà đợi trông Xin thương cho chút má hồng Chớ đừng bạc nghĩa vong ân đoạn tình.
	Trách cha trách mẹ muôn phần Ngồi trốc đống bạc mà cân lấy chì.
	Trách cha trách mẹ quá lời Cho nên anh phải bỏ rời bấy lâu Bây giờ lòng mới sở cầu Có chăng nói lại với nhau vài lời.
	Trách hồng nhan vô duyên bạc phận Duyên nợ ở gần sao không đặng xứng đôi Để chàng với thiếp xa xôi Oán cha trách mẹ chẳng lo việc đứng ngồi cho con.
	Trách Trời sao lại hiu hiu Trách lòng cha mẹ không chiều lòng em.
	Trăm khúc sông khúc lở, khúc bồi Miệng chàng nói thế, chàng ngồi chàng trông Gió bên đông xin chàng gỡ giúp Ngón tay tháp bút mà chấm chậu lan Dù ai nói ngang, chàng đừng ngao ngán Trước thì là bạn, sau nên vợ chồng Em còn trong tròng xin chàng thong thả Em quyết trận này trả của lấy cho anh Em hai mươi tuổi xuân xanh Thầy mẹ ép uổng dỗ dành vào cửa người ta Cho nên duyên chẳng thuận hoà Vợ chồng xung khắc, xót xa nhiều bề.
	Trăng khuyết rồi trăng lại tròn Mụ già kén rể, con còn hoá lâu.
	Trèo đèo Cổ Mã Ngó xuống Vạn Giả, Tu Bông(1) Biết là phụ mẫu đành không Chàng chờ thiếp đợi, uổng công hai đàng (1) Vạn Giả, Tu Bông: các địa danh thuộc tỉnh Phú Yên.
	Vì chàng nên chi thiếp chịu đòn oan Thầy đập mẹ mắng, thế gian chê cười - Thầy mẹ đập em anh đau thấu tận xương Xóm làng ơi, mau mau cứu người thương tôi cùng! - Thầy mẹ đập thiếp bò lăn bò lóc Có khúc có đận (vết) Nhờ bên tiếp cận Chàng vô bóp muối thoa chanh Chàng nay là phận rể không há dễ vô giành ngọn roi.