Bài ca năm tấn là một tác phẩm âm nhạc mang đậm tinh thần cách mạng và tình yêu quê hương, do nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý sáng tác vào năm 1967. Ca khúc nhanh chóng ghi dấu ấn trong lòng công chúng thông qua phần trình bày sâu lắng, giàu cảm xúc của nghệ sĩ Bích Liên, trở thành một trong những bài hát tiêu biểu viết về đề tài nông nghiệp trong nền âm nhạc Việt Nam hiện đại.
Giai đoạn sau chiến tranh Đông Dương, Việt Nam bước vào thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội với nhiều phong trào thi đua yêu nước được phát động mạnh mẽ, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp như phong trào "Gió Đại Phong". Từ năm 1961 đến 1967, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý công tác tại tỉnh Hưng Yên và có điều kiện tiếp cận, tìm hiểu sâu sát về hoạt động của các hợp tác xã nông nghiệp tại đây.
Trong chuyến đi thực tế tại Hợp tác xã Trai Trang (huyện Yên Mỹ, Hưng Yên) – nơi có năng suất lúa đạt 4 tấn/hecta, cao nhất toàn tỉnh lúc bấy giờ – ông đã sáng tác nên "Bài ca năm tấn". Tuy nhiên, vì Hưng Yên chưa đạt mức 5 tấn, lời hát ban đầu nhắc đích danh địa phương đã được góp ý chỉnh sửa. Từ câu "ruộng đất Hưng Yên không muốn nghỉ một ngày", nhạc sĩ đã thay bằng "ruộng đất quê ta không muốn nghỉ lấy một ngày" để mang tính khái quát và truyền cảm hứng chung cho các địa phương.
Ngay sau khi ra mắt, ca khúc đã nhanh chóng lan truyền rộng rãi và được hát vang trong các phong trào như “tiếng hát át tiếng bom”, góp phần khơi dậy khí thế lao động, sản xuất trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ. Báo Tuổi Trẻ từng đánh giá đây là một trong những sáng tác xuất sắc nhất viết về nông thôn Việt Nam.
Dù xuất phát từ bối cảnh Hưng Yên, nhiều người dân và cơ quan truyền thông lại cho rằng bài hát gắn liền với Thái Bình – nơi Hợp tác xã Tân Phong là đơn vị đầu tiên của miền Bắc đạt năng suất 5 tấn/hecta vào năm 1965. Ca khúc từ đó được xem như biểu tượng tinh thần của tỉnh Thái Bình, và nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý cũng được tỉnh này vinh danh như một công dân danh dự. Tuy nhiên, theo chia sẻ của ông, ca khúc không viết riêng cho một địa phương nào, mà là để cổ vũ tinh thần thi đua nông nghiệp trên phạm vi toàn quốc – điều được thể hiện rõ qua câu hát "đất quê ta cũng thể Thái Bình".
Về phương diện nghệ thuật, "Bài ca năm tấn" khai thác chất liệu dân ca Bắc bộ, đặc biệt là hơi hướng của chèo và hát trống quân, tạo nên màu sắc âm nhạc đậm đà bản sắc. Nghệ sĩ Bích Liên – người đầu tiên thể hiện bài hát – được đánh giá cao với khả năng xử lý kỹ thuật các đoạn đảo phách, nốt treo đầy phức tạp. Nhà nghiên cứu Nguyễn Trương Quý gọi đây là một màn trình diễn xuất sắc. Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng từng thể hiện sự yêu thích đặc biệt với bài hát, và thường yêu cầu trình diễn mỗi khi gặp các đoàn văn công.
Dẫu vậy, ca khúc không tránh khỏi những tranh luận. Năm 2014, nhà văn Trang Hạ từng cho rằng hình ảnh tươi sáng trong bài hát có thể gây tổn thương trong bối cảnh xã hội hiện đại – một góc nhìn phản biện nhận được nhiều ý kiến trái chiều.
Sau năm 1975, nhiều thế hệ nghệ sĩ tiếp tục trình bày lại "Bài ca năm tấn", nổi bật có nghệ sĩ Thu Hiền, Lan Anh (trong MV riêng), và gần đây là Tân Nhàn với phần thể hiện trong chương trình "Giai điệu tự hào" (2014). Trước đó, năm 2012, chương trình nghệ thuật “Thái Bình – Vang mãi bài ca năm tấn” từng được tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh. Đến năm 2025, bài hát tiếp tục được lựa chọn trong chương trình nghệ thuật chính luận kỷ niệm 60 năm phong trào “Ba đảm đang”, do Hội Liên hiệp Phụ nữ TP. Hà Nội thực hiện.
Từ năm 1965–1967, "Bài ca năm tấn" đã giành giải Nhất trong một cuộc vận động sáng tác về đề tài nông nghiệp do Hội Nhạc sĩ Việt Nam và Bộ Nông nghiệp phối hợp tổ chức. Đặc biệt, vào năm 2000, ca khúc này là một trong sáu tác phẩm tiêu biểu góp phần đưa nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý đến với Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (đợt II) – phần thưởng cao quý ghi nhận đóng góp lớn của ông cho âm nhạc nước nhà.
