Trong lĩnh vực công nghiệp quảng cáo, bảng hiệu neon từ lâu đã trở thành biểu tượng ánh sáng rực rỡ của đời sống đô thị hiện đại. Với nguyên lý hoạt động dựa trên sự phát sáng của các ống khí hiếm như neon, argon, hoặc hỗn hợp khí có áp suất thấp, loại bảng hiệu này không chỉ là bước tiến công nghệ mà còn là dấu ấn văn hóa không thể thiếu trong ngành truyền thông thị giác.
Từ phát minh đến ứng dụng
Bảng hiệu neon là một trong những ứng dụng thành công nhất của công nghệ chiếu sáng bằng khí hiếm. Cột mốc lịch sử đầu tiên được ghi nhận vào tháng 12 năm 1910, khi nhà phát minh người Pháp Georges Claude lần đầu trình diễn ánh sáng neon tại Triển lãm Ô tô Paris. Hai ống neon dài 12 mét chiếu sáng dãy cột của Grand Palais đã gây ấn tượng mạnh, mở ra một kỷ nguyên mới cho công nghệ chiếu sáng thương mại.
Từ sự kiện đó, cộng sự của Claude là Jacques Fonsèque đã nhìn thấy tiềm năng ứng dụng đèn neon trong lĩnh vực quảng cáo. Đến năm 1913, bảng hiệu quảng bá rượu vermouth Cinzano đã xuất hiện nổi bật giữa trời đêm Paris, và chỉ vài năm sau, hệ thống chiếu sáng bằng ống neon đã có mặt tại Nhà hát Opera Paris.
Đỉnh cao tại Hoa Kỳ
Năm 1923, Georges Claude cùng công ty Claude Neon chính thức đưa công nghệ bảng hiệu neon đến Hoa Kỳ. Hai bảng hiệu ghi chữ “Packard” được bán cho một đại lý ô tô tại Los Angeles với giá 1.250 đô la Mỹ mỗi chiếc, đánh dấu bước ngoặt cho sự phát triển của loại hình quảng cáo mới mẻ này.
Từ thập niên 1920 đến 1950, bảng hiệu neon đạt đến thời kỳ hoàng kim tại Mỹ. Khu vực Quảng trường Thời đại (Times Square), với những thiết kế nổi bật của nhà sáng tạo Douglas Leigh, trở thành trung tâm ánh sáng rực rỡ, phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp bảng hiệu. Đến năm 1940, cả nước Mỹ có gần 2.000 xưởng sản xuất bảng hiệu neon, chứng minh sức hấp dẫn vượt trội của công nghệ này đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Từ khoa học đến nghệ thuật
Không chỉ dừng lại ở chức năng quảng cáo, bảng hiệu neon còn trở thành chất liệu sáng tạo cho nghệ thuật thị giác và kiến trúc. Nhiều nghệ sĩ, kiến trúc sư trên thế giới đã tận dụng đặc tính thẩm mỹ độc đáo của đèn neon để tạo nên các tác phẩm sắp đặt, công trình mang tính biểu tượng cao.
Về mặt kỹ thuật, đèn neon hiện đại là kết quả của quá trình phát triển từ ống Geissler thế kỷ 19 – loại ống thủy tinh kín chứa khí loãng, phát sáng khi có dòng điện chạy qua. Tuy nhiên, do hạn chế về độ bền, các nhà khoa học đã tiếp tục nghiên cứu và phát triển ống Moore – tiền thân trực tiếp của đèn neon hiện đại, sử dụng khí nitơ hoặc CO₂ với hệ thống duy trì áp suất ổn định hơn.
Phát hiện mang tính nền tảng xảy ra vào năm 1898 khi hai nhà hóa học người Anh William Ramsay và Morris Travers phát hiện ra khí neon. Khi được nạp vào ống Geissler, khí neon phát ra ánh sáng đỏ rực rỡ đặc trưng, một cảnh tượng được mô tả là "khó quên". Dù ban đầu việc ứng dụng gặp khó khăn do khí neon hiếm, nhưng sau khi công ty Air Liquide của Georges Claude sản xuất khí này quy mô công nghiệp từ năm 1902, đèn neon mới thực sự có điều kiện phát triển thương mại.
Những cải tiến kỹ thuật và màu sắc đa dạng
Trong quá trình phát triển, Georges Claude đã đăng ký hai sáng chế quan trọng: kỹ thuật “bombardment” giúp loại bỏ tạp chất khỏi khí trong ống và thiết kế điện cực chịu được sự bào mòn của ion. Hai cải tiến này vẫn được sử dụng trong sản xuất bảng hiệu neon hiện nay.
Đặc biệt, vào năm 1926, Jacques Risler được cấp bằng sáng chế tại Pháp cho lớp phủ huỳnh quang bên trong ống neon. Kết hợp với khí argon và thủy ngân, lớp phủ này giúp tạo ra dải màu phong phú hơn thông qua cơ chế hấp thụ và phát quang tia tử ngoại. Nếu như ban đầu bảng hiệu neon chỉ có một số màu cơ bản, thì đến thập niên 1960, nhờ vào sự phát triển của công nghệ truyền hình màu, số lượng màu neon đã tăng lên khoảng 20. Hiện nay, con số này đã gần chạm mốc 100 màu sắc khác nhau, phục vụ đa dạng nhu cầu trong thiết kế và quảng cáo.
Suy giảm và tái sinh
Tuy nhiên, trong vài thập kỷ trở lại đây, ngành công nghiệp bảng hiệu neon chứng kiến sự suy giảm do sự cạnh tranh của công nghệ chiếu sáng hiện đại, đặc biệt là LED. Công nghệ đi-ốt phát quang (LED) không chỉ tiết kiệm điện mà còn bền hơn, dễ lắp đặt và bảo trì, dẫn đến việc LED dần thay thế neon trong nhiều ứng dụng.
Dù vậy, bảng hiệu neon không hoàn toàn biến mất. Tại nhiều thành phố lớn trên thế giới, các chương trình bảo tồn và phục chế bảng hiệu neon cổ đã được triển khai nhằm giữ gìn giá trị lịch sử, văn hóa gắn liền với loại hình quảng cáo này. Các bảng hiệu cổ trở thành một phần không thể thiếu trong bản sắc thị giác đô thị, thu hút đông đảo du khách và giới nghệ thuật.
Trong bối cảnh đó, công nghệ LED giả lập ánh sáng neon đang được sử dụng rộng rãi. Thông qua việc bố trí mảng LED kết hợp lớp khuếch tán ánh sáng, các bảng hiệu hiện đại vẫn giữ được vẻ ngoài của đèn neon truyền thống, đồng thời phát huy hiệu quả kinh tế và kỹ thuật vượt trội của công nghệ mới.
