Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa lấy ý kiến các trường đại học về hai thay đổi lớn trong tuyển sinh: có nên bỏ xét tuyển bằng học bạ và có nên giới hạn số nguyện vọng của thí sinh. Đây là vấn đề gây nhiều tranh luận bởi liên quan trực tiếp đến quyền lợi của hàng triệu học sinh, cũng như chiến lược tuyển sinh của các trường.
Hiện nay, xét tuyển học bạ là phương thức được nhiều thí sinh lựa chọn nhất. Năm 2025, có tới 42,4% thí sinh đăng ký theo cách này, trong khi dùng điểm thi tốt nghiệp chiếm 39,1%. Cùng với đó, số nguyện vọng đăng ký trên toàn quốc lên tới 7,6 triệu, trung bình gần 9 nguyện vọng mỗi thí sinh. Con số khổng lồ này đã tạo áp lực lớn cho phần mềm tuyển sinh chung của Bộ.
Nếu bỏ xét học bạ, hệ thống sẽ hạn chế được tình trạng “làm đẹp” điểm số, vốn gây ra nhiều tranh cãi trong thời gian qua. Khi tất cả dựa vào kỳ thi chuẩn hóa hoặc các phương thức đánh giá có tiêu chuẩn chung, sự so sánh sẽ công bằng hơn. Việc giới hạn số nguyện vọng cũng có thể giúp giảm hiện tượng đăng ký tràn lan, đồng thời giảm tải cho hệ thống.
Tuy vậy, học bạ vẫn có giá trị nhất định. Với nhiều em, điểm số ổn định trong suốt ba năm THPT phản ánh năng lực thực chất không kém gì một kỳ thi. Nếu bỏ hoàn toàn, những học sinh học lực bền bỉ nhưng không may làm bài thi kém sẽ mất đi cơ hội vào đại học. Về phía các trường, việc cắt bỏ học bạ cũng đồng nghĩa thu hẹp quyền tự chủ trong tuyển sinh, đặc biệt với các trường đang dựa nhiều vào phương thức này để đảm bảo nguồn tuyển.
Câu chuyện giới hạn nguyện vọng cũng tương tự. Nếu chỉ cho phép 5 hay 10 nguyện vọng, thí sinh sẽ buộc phải cân nhắc kỹ lưỡng, giảm tình trạng “đặt cược” dàn trải. Nhưng ở chiều ngược lại, cơ hội thử sức vào nhiều trường/ngành cũng bị thu hẹp, nhất là với học sinh vùng khó khăn ít thông tin, dễ thiệt thòi nếu dự đoán điểm không chính xác.
Với các trường, bỏ xét học bạ có thể làm mất đi một lượng thí sinh ổn định, còn các trường top sẽ quay lại phụ thuộc nhiều vào điểm thi tốt nghiệp, khiến điểm chuẩn có thể biến động mạnh. Ở cấp độ hệ thống, việc duy trì quá nhiều phương thức tuyển sinh cùng lúc đã gây quá tải cho phần mềm; nếu có giới hạn, cần đồng thời nâng cấp hạ tầng kỹ thuật và công khai dữ liệu để thí sinh an tâm.
Giải pháp khả thi là không bỏ hoàn toàn mà siết chặt: cho phép xét học bạ nhưng chỉ chiếm một phần chỉ tiêu nhất định, đồng thời áp dụng học bạ điện tử để kiểm chứng, tránh gian lận. Với nguyện vọng, có thể giới hạn thí sinh ở mức 10, nhưng song song phải cung cấp dữ liệu tuyển sinh minh bạch, giúp thí sinh chọn lựa chính xác.
Bàn về tuyển sinh, điều quan trọng không chỉ là chọn bỏ hay giữ, mà là cách thiết kế hệ thống sao cho công bằng, minh bạch và giảm thiểu thiệt thòi cho người học. Thay đổi quá nhanh có thể tạo xáo trộn, trong khi cải tiến dần dần, có thử nghiệm và điều chỉnh, sẽ giúp chính sách đi vào thực tế một cách bền vững.
