Bên cạnh những nhà báo lão thành như Chủ tịch Hồ Chí Minh, cụ Huỳnh Thúc Kháng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp không thể không nhắc đến Giáo sư Đào Duy Anh – người không chỉ ghi dấu ấn trong lĩnh vực báo chí với tờ Tiếng Dân mà còn là một học giả lớn, nhà từ điển học tiên phong, người đã dành cả đời để chuẩn hóa và phát triển tiếng Việt.
Sinh năm 1904 tại Thanh Hóa trong một gia đình Nho học, Đào Duy Anh sớm bộc lộ tinh thần yêu nước và tư duy học thuật sắc sảo. Sau khi tốt nghiệp Trường Quốc học Huế, ông từng làm giáo viên, nhưng rồi rẽ sang con đường báo chí. Cuối năm 1925, ông gia nhập nhóm sáng lập Báo Tiếng Dân tại Huế, cùng cụ Huỳnh Thúc Kháng và các đồng chí khác. Tờ báo nhanh chóng trở thành diễn đàn của trí thức yêu nước, nơi nhà báo Đào Duy Anh khẳng định vai trò như một cây bút đấu tranh kiên cường cho dân quyền, dân trí và dân sinh.
Tuy nhiên, điểm đặc biệt ở Đào Duy Anh là ông không dừng lại ở vai trò một nhà báo. Với ý thức sâu sắc về tầm quan trọng của ngôn ngữ trong việc xây dựng một dân tộc độc lập và văn minh, ông chuyển hướng sang lĩnh vực biên soạn từ điển – một công việc thầm lặng nhưng vô cùng trọng yếu. Trong thập niên 1930, ông cho ra đời bộ “Pháp - Việt Từ điển”, được xem là một trong những công trình từ điển học đầu tiên mang tính học thuật cao ở Việt Nam. Không chỉ đơn thuần là đối chiếu từ vựng, ông còn chú trọng vào cách giải nghĩa, cách sử dụng từ trong ngữ cảnh, mở đường cho việc tiếp thu văn hóa phương Tây một cách chuẩn xác bằng tiếng mẹ đẻ.
Sau thành công đó, Đào Duy Anh tiếp tục biên soạn “Hán - Việt Từ điển”, nhằm hệ thống hóa kho tàng từ Hán đã ăn sâu vào đời sống tiếng Việt. Ông giúp người học hiểu đúng và hiểu sâu ý nghĩa, nguồn gốc, biến âm của từ, qua đó định hình rõ ràng hơn bản sắc ngôn ngữ dân tộc. Những bộ từ điển của ông không chỉ là công cụ học tập, mà còn là cột mốc học thuật, phản ánh tầm vóc của một trí thức khai mở giữa thế kỷ đầy biến động.
Không chỉ vậy, Đào Duy Anh còn là tác giả của nhiều công trình lớn về lịch sử, văn hóa như “Việt Nam văn hóa sử cương”, “Lịch sử cổ đại Việt Nam”, “Từ điển Nguyễn Du”… Ông từng giữ chức Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam và được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học xã hội năm 2000 nhằm ghi nhận sự nghiệp nghiên cứu tận hiến, bền bỉ và sâu sắc của ông. Ngoài ra, tên tuổi của ông còn được đặt cho nhiều trường học, tuyến phố tại Hà Nội và các địa phương khác như một cách tri ân đầy trân trọng đối với một học giả lớn, người đã dành trọn đời để dựng xây tri thức và ngôn ngữ cho đất nước.
Kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, nhắc đến Đào Duy Anh không chỉ là nhắc đến một nhà báo lão thành, mà còn là sự khẳng định vai trò đặc biệt của báo chí trong việc mở đường cho tri thức, ngôn ngữ và văn hóa dân tộc. Từ một chí sĩ cách mạng đến một nhà từ điển học uyên bác, cuộc đời của ông là minh chứng cho một trí thức trọn vẹn lý tưởng, sống và cống hiến vì dân tộc bằng cả trái tim, trí tuệ và cây bút không ngơi nghỉ.
