Những quả thơ của Ngọc Lê Ninh

 Hạt mưa thầm, thơ của Ngọc Lê Ninh, NXB HNV, 2018

Thực tế sáng tác thơ ca cho thấy, với một tác giả bất kỳ, tập thơ ra sau chưa hẳn đã vượt được “cái” ra trước. Đó gọi là sự trồi sụt của sự viết. Cũng là lẽ bình thường trong “nghề chữ” (theo cách nói của Nguyễn Tuân). Nhưng với Ngọc Lê Ninh, thật đáng mừng, khi tập thơ thứ ba Hạt mưa thầm, vẫn thấy tác giả giữ được phong độ, giọng điệu, ý tứ và câu chữ.

Tập thứ ba không hoàn toàn mới, có một số bài đã từng in ở các tập trước. Nhưng khi đứng vào “đội hình” mới vẫn ăn nhập, hài hòa và quấn bện. Con số 38 bài thơ của Hạt mưa thầm, tôi nghĩ, là một cách tuyển chọn ban đầu. Một cách thử sức (gọi là “phép thử”) trên chặng đường dài gập ghềnh của sáng tạo thơ ca. Điều đáng nói hơn cả, chính là người làm thơ là một cá thể đa nhân cách, nên thơ đa dạng về giọng điệu, bút pháp, hình thức.

Có thể chia Hạt mưa thầm thành mấy “kênh” sau đây: Thơ trữ tình công dân (Thơ mất ngủ, Tiếng bút trong đêm, Sóng gào, Hồn thiên tạo, Tình mẹ suối nguồn, Lời ru vũ trụ, Thành phố mùa bia, Mênh mông miền Trung, Chuyện mộc miên, Hạt mưa thầm, Miền hư ảo,...); thơ trữ tình riêng tư (Hàm số tình, Cứ yêu đừng ngại, Tình lốp, Tình chay, Khi tình yêu vùng dậy, Gông tình, Dự tình, Bản thảo tình, Dấu lặng yêu, Đèn tình, Tình quặng,...); thơ cảm hội thế giới tự nhiên (Mắt xuân, Gió xuân, Lời ru vũ trụ, Quả thơ, Áo thu rơi, Dự rừng,...).

 Nhà văn, Nhà lý luận phê bình văn học Bùi Việt Thắng

Nếu theo sở thích cá nhân thì, tôi thích “kênh” 3, rồi đến 1 và sau rốt là 2. Cũng có thể tôi không giống người khác khi thẩm bình thơ Ngọc Lê Ninh (ví dụ khác Sương Nguyệt Minh, người viết Thay lời tựa, bắt đầu từ “kênh”1, rồi đến 2 và không có 3).

Bắt đầu từ Mắt xuân. Tôi thấy người thơ cảm thức vũ trụ, tự nhiên thật âu yếm, nồng nàn, nâng niu:

“Mùa xuân về như anh đến với em

Gieo nắng ấm giục chồi lên xanh mắt

Nghe Mai, Đào nở tình yêu dào dạt

Hương giăng đường đất nước ngập tràn xuân”.

Bốn câu đầu chưa có gì thật đặc sắc để nói lên tâm cảm người thơ. Để nói lên cái nhạy bén, nhạy cảm, tinh tế của người thơ trước tạo vật. Nhưng từ khổ thơ thứ hai thì rất khác:

“Kìa em yêu!

Mạ thức dậy ngoài sân

Rễ non khẽ trườn mình trong gió rét

Tay em bẻ từng mảng bùn xanh mạ

Ta xuống đồng cấy kịp buổi đầu năm

Anh lội bùn theo máy cấy cùng em

 Tay chuyển mạ vương nắng hồng lên má

Trang sách đồng hiện  bao dòng chữ lạ

Chim xoe tròn mắt biếc giữa trời xanh”.

Nhà thơ, Tiến sĩ Ngọc Lê Ninh 

Tôi không cho rằng cả khổ thơ thứ 2 và 3 đều hoàn mỹ. Nhưng rất nhiều cảm xúc tươi xanh, óng nuột. Có những câu thơ hay như “rễ non khẽ trườn mình trong rét giá”, “trang sách đồng hiện bao dòng chữ lạ”. Lâu nay ta quen với cách viết “trang sách đời”. Mấy ai viết “trang sách đồng” như Ngọc Lê Ninh. Tuy nhiên đến khổ 4 và 5 thì không có gì đặc biệt khi Ngọc Lê Ninh viết theo kỹ thật “Như mắt em mắt mùa xuân sâu thẳm”.

Tôi cũng thích bài Gió xuân vì khi đọc tự nhiên thấy mình được hòa vào một thế giới thanh sạch, trinh nguyên đối chọi với thế giới thực xô bồ, ồn ào, bụi bặm, hỗn mang thường nhật:

“Ơ kìa! Gió đã về

Mân mê chùm khế ngọt

 Líu lo ngàn chim hót

Nhảy nhót mừng xuân sang

Nặng trĩu cành táo vàng

Rộn ràng tia nắng ấm

Mưa cười rơi lấm tấm

Đậu trên đầu muôn nơi (...)

Xuân bay theo lời ca

Đến nhà nhà gõ cửa

Bao người dậy nhóm lửa

Cùng gió xuân bập bùng

Xuân vác cuốc ra đồng

Đậu trên lưng mẹ cấy

Mạ xuân cười run rẩy

Chấm xuống bùn xôn xao”.

Theo quan điểm/phương pháp “phê bình sinh thái” (ecocriticism) thì, Ngọc Lê Ninh có công kéo con người về gần bà mẹ tự nhiên vĩ đại khi mà con người thời hiện đại đang ngày một kém dần trí thông minh, trở chứng tấn công vào tự nhiên. Cảm hứng vũ trụ trong bài thơ Lời ru vũ trụ đã chứng minh bình phẩm của tôi về thơ Ngọc Lê Ninh.

Giọng thơ nhẹ nhàng, hài hước, lay động tâm tư con người ở hạ giới:

“Đêm nay ngồi tựa gốc đa

 Nhìn lên má chị Hằng Nga nhọ rồi

Thằng Sao Chổi cướp ngang trời

Mẹ Ngân Hà khóc khẽ rơi giọt buồn

Bố Trời mất việc đi luôn

Chị Sao Thủy trốn nhà luôn chẳng về

Em Sao Kim khóc não nề

Đợi anh Sao Hỏa mải mê rượu chè

Ông Sao Thổ ngã chân què

Nằm nghe gió kể một bề tham lam

Bà Sao Mộc quát vênh hàm

Chỉ tay một ngón vì làm quan to

Cô Thiên Vương đã lỡ đò

Trái tim lạnh lẽo co ro góc trời

Cậu Hải Vương kiện tơi bời

Bác Diêm Vương trốn về chơi cuối đời

Ngồi nghe vũ trụ bao lời

Vọng về Trái Đất cùng tôi chợt buồn”.

Đây là một bản “hợp xướng” trong thơ. Tuy bề ngoài là viết về thiên nhiên tạo vật nhưng bên trong là nói về nhân tình thế thái. Đúng thôi. “Thơ nào cũng là thơ thời sự” (Gớt). Nhưng tôi muốn nói đến bộ “xiêm áo” tác giả khoác cho thơ, trong trường hợp này, thật đắc sách, đắt giá, đắt hàng.

Những đứa con tinh thần của Nhà thơ, Tiến sĩ Ngọc Lê Ninh

Sở dĩ tôi đặt tên bài viết là Những quả thơ của Ngọc Lê Ninh, vì tôi và nhiều người thích bài Quả thơ. Ai đó nói ngây thơ rằng đây là thơ viết cho thiếu nhi (!?). Thế thì chả nhẽ phim hoạt hình chỉ dành cho thiếu nhi? Cơn cớ vì sao người lớn trên hành tinh này vẫn cứ mê xem Hãy đợi đấy của Nga, Tom và Jery của Mỹ,...

Tôi muốn nói đến sự quan sát tỷ mỉ, đã đành, nhưng cao hơn là tinh tế về tự nhiên tạo vật:

“Vườn thu thủ thỉ tiếng thơ

Ả Na nghếch mắt lẳng lơ nhìn đời

Hồng em má dậy bồi hồi

Mấy cậu Ổi chín đứng ngồi chẳng yên

Thị buồn vàng nhạt cái duyên

Xác xơ phận Mít truân chuyên trái mùa

Đầu sư Bòng, Bưởi lên chùa

Trách đời nhạt nhẽo ông Dừa thở than

Úp mặt vào đất Dưa van

 Lũ Chôm Chôm vểnh cong hàm vuốt râu

Sầu riêng khóc với duyên đầu

Xoài treo kỷ niệm ngả màu vàng thu

Thanh Long mặt giận đỏ lừ

Hồng xiêm kén mãi bây chừ theo ai

Vải, Nhãn giả bộ mình nghèo

Nhà Doi ọp ẹp vắng teo suốt ngày

Uy quyền Phật Thủ chỉ tay

Quýt, Cam mặt nạc, đóm dày sợ ai

An thân Đu Đủ ngủ dài

 Chua ngoa Chanh, Khế ra oai mắng chồng

Hận đời Dứa láo mắt trừng

Bọn Nho giàu sụ dửng dưng  với người

Nhe răng Lựu ôm bụng cười

Vợ chồng nhà Chuối đẻ mười nải con

Vườn thu ăm ắp trăng tròn

Bảy mâm quả kể cỏn con chuyện đời”.

Tập thơ thứ 4 của Nhà thơ Ngọc Lê Ninh mang tựa đề "Đôi mắt thời @" dự định ra mắt bạn đọc từ đầu năm 2020 nhưng vì Covid bị hoãn lại đến nay...!

Tôi buộc lòng phải ghi lại cả bài thơ, cũng biết sẽ làm mất thì giờ  của quý độc giả. Thậm chí có người còn nói là tôi câu giờ. Đành lòng vậy cầm lòng vậy. Quả thơ quả nhiên là một “cẩm nang tự nhiên” về bốn mùa hoa trái trên đất Việt. Bài thơ này có thể, theo tôi, đưa vào SGK cấp Tiểu học. Tôi có quan tâm đến lĩnh vực này, nhưng chưa thấy có bài thơ nào viết cho trẻ nhỏ theo kiểu này.

Nếu so với Quả thơ mang phong vị dân gian, như là một thứ “đồng dao hiện đại” thì Áo thu rơi có hương vị của thơ lãng mạn thời tiền chiến:

“Gió bất chợt luồn tay vào khóm lá

Chim giật mình ngơ ngác mắt màu thu

Mây sà xuống đồi non hôn hối hả

Áo thu rơi bờ cỏ đẫm sương mù

Nghe tí tách xôn xao dòng suối chảy

Đã vươn mình lừng lững vút trời cao

Run trời đất trộn hòa nhau hết thảy

Mưa bay bay hương thơm tỏa ngọt ngào”.

Tôi nghĩ, đọc thơ Ngọc Lê Ninh ở “kênh” 3 này, độc giả sẽ được “thanh tẩy” tâm hồn. Sẽ được hướng thiện, hướng mỹ, hướng chân. Sẽ được tăng cường mỹ cảm, tăng sức đề kháng bằng liệu pháp tinh thần để chống đỡ nạn ô nhiễn văn hóa. Nhiều người nói đúng “Việt Nam đang là một bãi rác của thế giới, trong đó rác thải văn hóa là nặng nề nhất, đáng lo âu nhất”.

Vĩ thanh về Quả thơ của Ngọc Lê Ninh. Có thể tác giả không “sướng” khi tôi chỉ viết về “kênh” 3, chú trọng tới bà mẹ tự nhiên vĩ đại. Ô hay! Đó là đặc sắc của tập thơ thứ 3 của Ngọc Lê Ninh. Những phương diện thành công khác thì đã có người khác viết tận tình, tỷ mỉ rồi. Với lại như các cụ nói chỉ có đúng “văn mình vợ người” (!?). Chỉ mong khi tập thơ thứ tư ra đời, tôi lại tiếp tục được viết phê bình thơ Ngọc Lê Ninh. Tại sao không (?!)