Song xét về nội dung và đối tượng phục vụ, giữa báo và chí có sự khác biệt nhau.Tạp chí là tiếng nói của cơ quan lý luận, học thuật, khoa học hoặc tổ chức, đoàn thể xã hội, tạp chí đi sâu nghiên cứu, hướng dẫn, trao đổi nghiệp vụ khoa học về từng lĩnh vực thuộc phạm vi nghiên cứu và quản lý của các chuyên ngành.
Bìa Tạp chí Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam
Nếu nội dung phản ánh của báo thường là những vấn đề: hiện tượng kinh tế - xã hội mang tính thời sự nóng hổi cần được giới thiệu, thông báo, hướng dẫn dư luận kịp thời. Do đó, độ dài thông tin phản ánh trên báo cũng chỉ giới hạn trong một chừng mực nhất định - nghĩa là nội dung viết để đăng báo, hoặc viết đế đọc trong các buổi phát thanh hay truyền hình chỉ giới hạn trong khuổn khổ cho phép hoặc quy định đăng tải, còn Tạp chí là cơ quan lý luận, học thuật, khoa học của một tổ chức, đoàn thể nào đó chủ yếu đi sâu nghiên cứu, hướng dẫn, trao đổi nghiệp vụ khoa học về một lĩnh vực nào đó thuộc phạm vi ngành mình, địa phương mình. Định kỳ phát hành của tạp chí thường dài hơn định kỳ phát hành của báo.
Khác với báo có đội ngũ sáng tạo chủ yếu là phóng viên và cộng tác viên tích cực ở các cơ sở; đội ngũ người viết cho tạp chí chủ yếu là cộng tác viên, là những nhà khoa học, chuyên gia giàu kinh nghiệm thông hiểu các vấn đề nghiệp vụ và các biên tập viên là những nhà khoa học, chuyên gia vững về nghiệp vụ biên tập chuyên môn của từng lĩnh vực.
Nghiên cứu chuyển tải thông tin của tạp chí thông tin ngôn luận thường là những vấn đề chính trị, văn hóa, xã hội. Đối tượng phục vụ của loại tạp chí này bao gồm số đông các tầng lớp dân cư. Còn tạp chí nghiệp vụ chuyên ngành đi sâu nghiên cứu lý luận nghiệp vụ khoa học thuộc phạm vi hoạt động và chức năng nghiệp vụ chuyên ngành có đối tượng phục vụ chủ yếu là những người ở trong ngành..
Nhìn chung, đối tượng phục vụ của tạp chí so với báo thường hạn hẹp hơn. Đối tượng đọc tạp chí, nhất là tạp chí chuyên ngành, cần có hiểu biết nhất định về nghề nghiệp để tiếp nhận và tham gia trao đổi, thảo luận, học tập kinh nghiệm về những vấn đề liên quan đến công việc nghề nghiệp và thông tin quan tâm.
Tính hấp dẫn và sức thuyết phục của tạp chí không chỉ thể hiện ở nội dung phản ánh mà điều quan trọng là nội dung thông tin phải đáp ứng được nhu cầu tìm hiểu của từng loại bạn đọc. Từ đây, nội dung của tạp chí thường đa dạng với nhiều chuyên mục khác nhau. Trong đó, những vấn đề chung về lý luận, nghiệp vụ, khoa học thường chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu nội dung đăng tải. Theo đó, bài viết phải thế hiện được tính chất nghiên cứu, phát hiện những qui luật vận động trong từng lĩnh vực chuyên môn, nghiệp vụ. Và do vậy, chức năng tuyên truyền về những vấn đề lý luận cách mạng, lý luận nghiệp vụ, khoa học kỹ thuật sẽ đem lại cho độc giả những kiến thức mới với nhiều ý niệm cụ thể dễ tiếp cận và có khả năng liên hệ, vận dụng trong điều kiện cụ thể của tổ chức hoặc đơn vị hoạt động.(Nguyễn Bùi Khiêm 2013).
Ngoài chức năng tuyên truyền giáo dục, tạp chí còn là nơi cung cấp tri thức cho độc giả bằng con đường ngắn nhất. Tri thức cung cấp có thể là những thông tin về chính trị, kinh tế, quản lý và khoa học kỹ thuật...nhằm góp phần vào giải thích, phê phán tình hình, hiện tượng nghiên cứu; đồng thời đề cập giải pháp xử lý thể hiện tính nghiên cứu và phản biện khoa học. Có thể nói, đặc trưng nổi bật nhất của tạp chí là chức năng thông tin lý luận và nghiên cứu khoa học, đây cũng là công cụ đánh giá kết qủa công trinh nghiên cứu khoa học chuyên ngành.
Do bản chất chuyên sâu mang tính lý luận và phản biện trong nghiên cứu khoa học, nội dung thông tin phản ánh trên tạp chí cần đa dạng, phù hợp với điều kiện không gian và thời gian ấn hành. Tính kịp thời, khẩn trương của thông tin lý luận tuy không khắt khe như thông tin thời sự; song yêu cầu cung cấp thông tin đòi hỏi phải đáp ứng kịp thời vấn đề cuộc sống đặt ra.
Trong các tạp chí nghiên cứu, trao đối và hướng dẫn nghiệp vụ, các bài viết không nhất thiết phải là những vẫn đề đã đã được khẳng định, mà có thể là những chủ đề gợi mở, xới vấn đề hoặc là những trao đổi học thuật, tham khảo theo những quan điểm khác nhau. Tuy nhiên, tạp chí phải phục nhiệm vụ chính trị của một quốc gia hoặc căn cứ vào nhiệm vụ chính trị của các tổ chức, đoàn thể hoặc ngành chủ quản trong từng thời kỳ phát triển kinh tế - xã hội để xác định chủ đề của từng số xuất bản và tổ chức phát hành trong năm. Ngoài ra, những số chuyện đề cũng cần dựa theo các chuyên mục vốn có, nhằm cung cấp cho độc giả những thông tin về chủ đề liên quan đến chuyên ngành trong hoạt động của tạp chí.
Ứng với mỗi tạp chí là một loại độc giả. Do vậy, các bài viết phải đáp ứng được yêu cầu khắt khe của bạn đọc, đảm bảo tính thiết thực, khoa học và có sức thuyết phục; đúng nghĩa với tên gọi và mục tiêu của cơ quan lý luận, nghiên cứu, trao đổi và hưởng dẫn nghiệp vụ của chuyên ngành.
Trong ngành truyền thông nước ta, đặc biệt là trên các tạp chí, tính chuyên biệt đã được định hình và ngày càng phát triển. Tính chuyên biệt trên báo chí được hiểu là phương thức, theo đó “…một ấn phẩm báo chí chỉ tập trung vào một lĩnh vực cụ thể của đời sống, nhằm vào một lượng đối tượng công chúng xác định….”.
Phân tích cụ thể hơn, các nhà nghiên cứu nhận thấy: Tạp chí là loại ấn phẩm xuất bản ở một khu vực trong một địa điểm nhất định, mang tính thường kỳ đều đặn. Tạp chí khác với nhật báo ở chỗ: tính thời sự thấp hơn, nhưng tính khái quát lại cao hơn. Tạp chí thường hướng tới phạm vi độc giả đã biết được thông tin sơ lược về một vấn đề nhất định nhưng chưa thỏa mãn và đang đi tìm những chi tiết mang tính chuyên ngành sâu hơn. Để nghiên cứu tính chuyên biệt của một ấn phẩm tạp chí, các nhà phân tích đã đi sâu nghiên cứu về nghệ thuật tạo thông tin với tính hướng đích, nhằm vào đáp ứng nhu cầu của bạn đọc tạp chí.
Kết quả phân tích cho thấy, Tính chuyên biệt của tạp chí được thể hiện cả về hình thức và nội dung . Theo xu hướng hiện đại, khổ của các tạp chí có xu hướng ngày càng nhỏ đi. Mối quan tâm chủ yếu của các tạp chí đều hướng vào tính logic của nội dung và chức năng, nhiệm vụ riêng biệt nên tạp chí thường được thiết kế linh hoạt. Trong đó, trang bìa là một đặc điểm đáng chú ý của loại hình tạp chí.
Khác với báo viết, trang nhất thường được thiết kế nhằm giới thiệu thông tin quan trọng cần đăng tải và những “điểm nhấn” của tờ báo. Ở tạp chí có trang bìa. Tính chuyên biệt trên trang bìa được thể hiện cụ thể, rõ nét với cỡ và phông chữ được lựa chọn cẩn thận,sao cho phù hợp với màu sắc để làm nổi bật phong cách và nét riêng tạp chí cần hướng tới.
Về ngôn ngữ, ấn phẩm tạp chí thể hiện tính chuyên biệt nhằm vào phù hợp với nhu cầu đòi hỏi của độc giả. Để làm điều này, tạp chí cần tìm ra một ngôn ngữ có khả năng tương thích cao nhất cho đối tượng chuyên biệt, đồng thời với tham gia vào giải quyết vấn đề lớn nhất về ngôn ngữ hiện nay (Nguyễn Thị Phương Thảo 2013).
Như vậy có thể thấy, Tạp chí có chức năng cơ bản là thu thập, xử lý và chuyển tải, đưa thông tin phân tích sâu về các lĩnh vực chuyên ngành của đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội... nhằm đáp ứng yêu cầu thông tin của đông đảo nhân dân. Trong thực tế đời sống xã hội, tạp chí cũng là một tờ báo viết, nhưng khác với báo ở chỗ, tạp chí là cơ quản lý luận, học thuật, khoa học của cơ quan quản lý nhà nước, ngành kinh tế kỹ thuật hoặc các tổ chức, đoàn thể xã hội đi sâu nghiên cứu, hướng dẫn, trao đổi nghiệp vụ khoa học về một lĩnh vực thuộc phạm vi ngành, địa phương quản lý.
Từ lịch sử hình thành, tính tương đồng, sự khác biệt giữa báo viết và tạp chí, đặc biệt với vai trò tư vấn, phản biện khoa học mang tinh chuyên biệt của tạp chí, bài viết hy vọng được chia sẻ một số nhận thức để cùng trao đổi.
