Tăng Quốc Phiên đỗ tiến sĩ triều Đạo Quang, giữ chức vụ Thị lang các bộ Binh, Lễ, Lại, Hình, đồng thời là một Nho gia lỗi lạc từng nói “Một người làm tướng, làm quản lý mà không thể nhìn ra một người là tốt hay xấu thì nói gì đến cách dùng người được?”
Tư Mã Quang nhà sử học, tác giả cuốn sử nổi tiếng “Tư trị thông giám” cũng từng nói, phương pháp lựa chọn nhân tài và sử dụng nhân tài chính là nếu tìm không được thánh nhân thì hãy giao trọng trách cho người quân tử. Bởi vì người quân tử có tài cán sẽ dùng tài cán của mình vào việc thiện. Kẻ tiểu nhân sẽ luôn nghĩ cách dùng tài cán của mình vào việc ác. Người quân tử tự có tiêu chuẩn cao về đạo đức nên luôn hành thiện ở khắp mọi nơi. Kẻ tiểu nhân có chút tài cán, lại được giao trọng trách thì sẽ lợi dụng tài cán mà không việc ác nào không làm nhằm đoạt được lợi ích bản thân.
Nếu không thể tìm được ai thì thà rằng giao cho kẻ ngốc còn hơn giao trọng trách cho kẻ tiểu nhân. Bởi vì kẻ ngốc cho dù có muốn làm việc ác thì cũng bởi vì trí tuệ không đủ, khí lực cũng không có nên vẫn sẽ có người khác chế ngự được họ. Trái lại, kẻ tiểu nhân âm mưu quỷ kế có đủ cả, lại táo bạo nên khi được giao trọng trách thì sẽ giống như “ác hổ sinh cánh”, dẫn đến nguy hại khó lường.
Thời cổ đại, khi kết giao bạn bè, đối nhân xử thế, cổ nhân vô cùng coi trọng việc tìm hiểu rõ tính cách, phẩm chất của đối phương. Đây được xem là điều không thể thiếu trong việc kết giao và dùng người.
Trong sách “Đại Đường thế thuyết tân ngữ” có ghi chép một câu chuyện về Đường Thái Tông Lý Thế Dân:
Một ngày nọ, sau khi bãi triều Hoàng đế Đường Thái Tông đi dạo qua dưới một tàng cây. Trông thấy cây ấy cành lá sum xuê tràn đầy sức sống, trong lòng Hoàng đế cảm thấy rất yêu thích.
Lúc ấy có Vũ Văn Sỹ Cập đang ở bên cạnh Hoàng đế Đường Thái Tông. Vì muốn a dua nịnh bợ Hoàng đế nên ông ta bèn ca ngợi cái cây kia không tiếc lời.
Hoàng đế Đường Thái Tông nghe xong nghiêm mặt quở trách ông ta: “Ngụy Chinh từng khuyên ta trách phạt và tránh xa kẻ tiểu nhân. Ta không biết trong triều hiện giờ ai là kẻ tiểu nhân, nhưng trong lòng cũng nghi là khanh. Hôm nay thấy cảnh này, quả nhiên là đúng như vậy”. Vũ Văn Sỹ Cập nghe xong lời ấy thì sợ hãi, vội vã dập đầu tạ tội.
Khổng Tử từng nói: “Ác lợi khẩu chi phúc bang gia”, ý nói ghét kẻ khéo nói thì tốt cho nước nhà. Ông còn giảng: “Viễn nịnh nhân”, tức là nên tránh xa kẻ nịnh bợ. Những lời này của Khổng Tử quả thực hết sức đúng, không chỉ đối với đất nước mà còn đối với mỗi cá nhân khi kết giao.
Kẻ nịnh bợ chuyên môn rình xem ý tứ người trên ra sao, giỏi dùng lời nịnh nọt để lấy lòng người trên. Một khi lừa gạt được người trên, làm người ấy sung sướng rồi, thì bắt đầu đảo lộn đúng sai, đổi trắng thay đen, làm hại những người trung lương, trả thù riêng, khiến cho gia đình các trung thần có khi đến mức cha con ly gián, cốt nhục tương tàn.
Bởi vậy, thời xưa bậc thánh nhân vô cùng cảnh giác kẻ nịnh bợ. Họ xem những người khéo nói, nịnh bợ như là thuốc độc, tránh xa những người này như tránh loài rắn rết, không dám tới gần. Như việc Hoàng đế Đường Thái Tông trực diện trách phạt Vũ Văn Sỹ Cập, có thể nói là rất anh minh.
Tuy nhiên, trong cuộc sống hàng ngày cũng có khi không dễ phân biệt được đâu là phường gian nịnh tiểu nhân. Ngày thường hay nói thẳng can ngăn, ấy là chính nhân quân tử. Còn ai mà hay a dua tâng bốc thì chính là kẻ nịnh, kẻ tiểu nhân. Mục đích của người quân tử khi nói và làm đều là vì để tốt cho người khác, vì việc công mà chí công vô tư. Còn mục đích của kẻ tiểu nhân thì trái lại, hoàn toàn là vì lợi ích của bản thân mình. Cho nên, kẻ tiểu nhân thường tìm cách đoán ý và dùng lời nói để lấy lòng người khác. Những người như vậy, cổ nhân khuyên tuyệt đối tránh xa, không thể lại gần, càng không nên kết thân.
