Quan hệ Việt Nam – Cuba không đơn thuần là mối liên hệ ngoại giao, mà là biểu tượng hiếm có của tình bạn quốc tế thuỷ chung, vượt qua khoảng cách nửa vòng trái đất và những thử thách khắc nghiệt của lịch sử. Việc Cuba trở thành quốc gia Mỹ Latinh đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam vào ngày 2/12/1960 là dấu mốc lịch sử, tạo nên chỗ dựa tinh thần và vật chất vô giá trong hành trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc Việt Nam.
Không chỉ trên chiến trường, Cuba còn thể hiện sự tri ân và gắn bó bằng việc đặt tên nhiều công trình, trường học và cả một khu phố theo tên các anh hùng và địa danh của Việt Nam – một minh chứng sống động cho sự ngưỡng mộ và tình cảm đặc biệt giữa hai dân tộc.
Hai nước chia sẻ lịch sử đấu tranh anh dũng giải phóng dân tộc, khát vọng bảo vệ nền độc lập, tự do, quyền tự quyết và toàn vẹn lãnh thổ của dân tộc, cũng như mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội ở mỗi nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Việt Nam và Cuba cách xa nhau hàng vạn dặm nhưng lòng dân hai nước gần gũi như anh em một nhà”.
Tình hữu nghị ấy không chỉ nằm ở những tuyên bố chính trị, mà còn thấm đẫm trong từng cử chỉ nghĩa tình. Qua nhiều thế hệ, nhân dân Cuba dành sự kính trọng đặc biệt cho Việt Nam, thể hiện qua việc đặt tên trường học, bệnh viện, thậm chí cả một khu phố theo tên các anh hùng và địa danh Việt Nam. Đây là minh chứng sống động cho mối gắn bó được vun đắp từ trái tim, trở thành tài sản tinh thần vô giá của cả hai dân tộc.
Trong những năm tháng khó khăn nhất của “Thời kỳ Đặc biệt”, khi Cuba phải chống chọi với bao vây, cấm vận và thiếu thốn, Việt Nam vẫn kiên trì sẻ chia, từ những chuyến tàu chở gạo đến việc chuyển giao kỹ thuật nông nghiệp, giúp Cuba bảo đảm an ninh lương thực và ổn định đời sống nhân dân. Đó không chỉ là hỗ trợ vật chất, mà còn là lời khẳng định về tình bạn son sắt, sẵn sàng kề vai sát cánh dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào.
Lời tuyên bố bất hủ "Vì Việt Nam, chúng ta sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình", được Chủ tịch Fidel Castro Ruz cất lên vào tháng 1 năm 1966, cùng với chuyến thăm Việt Nam đầy ý nghĩa năm 1973, là minh chứng hùng hồn cho những nghĩa cử cao đẹp và hào hiệp mà Cuba đã dành cho Việt Nam. Trong bối cảnh cuộc chiến tại miền Nam Việt Nam còn vô cùng ác liệt, Chủ tịch Fidel Castro đã trở thành vị nguyên thủ quốc gia duy nhất trên thế giới vượt qua vĩ tuyến 17, đặt chân đến vùng giải phóng Quảng Trị, vùng đất còn vương vấn khói bom.
Không chỉ dừng lại ở những hành động cụ thể, Cuba dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Fidel Castro còn không ngừng thể hiện tinh thần quốc tế cao cả. Tại các diễn đàn quốc tế quan trọng như Liên hợp quốc hay Phong trào không liên kết, Cuba luôn là tiếng nói mạnh mẽ ủng hộ cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam chống lại ách xâm lược của đế quốc. Đáng chú ý, Cuba đã đóng vai trò then chốt trong việc vận động ủng hộ Việt Nam gia nhập Liên hợp quốc tại Đại hội đồng khóa 32 vào năm 1977, một sự kiện mang ý nghĩa lịch sử quan trọng.
Ở chiều ngược lại, Cuba cũng không ít lần chìa tay giúp Việt Nam. Đặc biệt trong lĩnh vực y tế, nhiều bác sĩ Cuba đã tới Việt Nam làm việc, hỗ trợ chuyên môn. Trong đại dịch COVID-19, Cuba đã gửi tặng Việt Nam vaccine Abdala, thể hiện tình nghĩa thủy chung ngay cả khi chính mình còn đang khó khăn.
Trong mọi diễn đàn quốc tế, Việt Nam và Cuba duy trì sự phối hợp nhịp nhàng và chặt chẽ. Lập trường nhất quán của Việt Nam trong việc ủng hộ Cuba được thể hiện rõ nét qua lời kêu gọi Hoa Kỳ chấm dứt các biện pháp cấm vận kinh tế và tài chính bất hợp lý. Bên cạnh đó, Việt Nam còn chủ động đăng cai hoặc tham gia tích cực vào các hội nghị khu vực Châu Á - Thái Bình Dương nhằm tăng cường đoàn kết với Cuba. Đặc biệt, trong vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020, Việt Nam đã cùng các quốc gia thành viên ASEAN thúc đẩy và ủng hộ Cuba ký kết Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) vào ngày 10 tháng 11 vừa qua, một bước tiến quan trọng củng cố mối quan hệ hợp tác trong khu vực.
Ngày nay, tình hữu nghị vang vọng từ lịch sử giữa Việt Nam và Cuba không chỉ được gìn giữ trọn vẹn mà còn được bồi đắp và làm mới thông qua hợp tác toàn diện, thực chất và ngày càng sâu sắc trên nhiều lĩnh vực. Việt Nam tiếp tục thể hiện tinh thần đoàn kết bằng việc hỗ trợ Cuba trong các vấn đề an ninh lương thực, an ninh năng lượng và chuyển giao công nghệ sinh học, góp phần quan trọng vào sự phát triển và ổn định của đảo quốc Caribe.
Hợp tác giáo dục đang nổi bật là điểm sáng trong hợp tác song phương. Vào năm 2024, Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU) và Đại học La Habana (University of Havana) đã ký kết bản ghi nhớ hợp tác trong đào tạo, nghiên cứu y – dược, trao đổi giảng viên, sinh viên và các hoạt động giao lưu văn hóa.
Đồng thời, hai bên còn tích cực thúc đẩy các hoạt động đầu tư, liên doanh và đổi mới các mô hình hợp tác sáng tạo. Sự chủ động này nhằm hiện thực hóa các mục tiêu phát triển chung, khai thác tối đa tiềm năng và lợi thế bổ trợ lẫn nhau, từ đó nâng tầm quan hệ đối tác lên một giai đoạn mới, đáp ứng kỳ vọng và lợi ích của cả hai dân tộc.
Nhiều nhà nghiên cứu quốc tế đánh giá quan hệ Việt Nam – Cuba đã vượt ra khỏi khuôn khổ song phương để trở thành biểu tượng của tình bạn vượt thời gian, một minh chứng cho những giá trị chân thành và nhân văn trường tồn trước mọi thử thách.
Đó không chỉ đơn thuần là tình bạn giữa hai quốc gia cách xa nhau nửa vòng trái đất, mà là sự kết nối sâu sắc giữa những trái tim đồng chí, cùng chung lý tưởng và khát vọng. Tình cảm thủy chung, son sắt ấy đã và đang được vun đắp qua từng cử chỉ chia sẻ, hỗ trợ lẫn nhau trong những lúc khó khăn nhất, và cùng nhau hướng về một tương lai tươi sáng: một Việt Nam và Cuba vững mạnh, thịnh vượng, hạnh phúc, và đoàn kết. Nó là minh chứng sống động cho sức mạnh của tinh thần quốc tế, sự đồng lòng vượt qua mọi rào cản địa lý và lịch sử, để cùng nhau kiến tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn, nơi tình hữu nghị và hợp tác thực sự tỏa sáng.
