Trong cuộc sống, chúng ta thường nghe đến sự đổi mới và sáng tạo như những yếu tố then chốt cho sự phát triển. Tuy nhiên, ít ai nhận ra rào cản lớn nhất lại đến từ chính những điều quen thuộc, những lối mòn tư duy đã ăn sâu vào tiềm thức của nhiều người, đó chính là "văn mẫu". "Văn mẫu" không chỉ là vấn đề của giáo dục, mà là một căn bệnh đang kìm hãm sự phát triển của cả một xã hội.
Từ những chia sẻ gần đây của Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều, xin được tiếp tục mở động góc nhìn riêng về đề tài “Văn mẫu” đang thu hút sự quan tâm của nhiều người.
"Văn mẫu" bắt đầu từ những trang vở học trò, nơi học sinh bị buộc phải viết theo một khuôn khổ có sẵn. Thay vì khuyến khích các em quan sát, cảm nhận và diễn đạt thế giới bằng con mắt của mình, chúng ta lại yêu cầu các em lắp ghép những từ ngữ sáo rỗng. Điều này vô tình bóp nghẹt khả năng tư duy độc lập và năng lực biểu đạt cảm xúc một cách chân thật ngay từ khi còn bé.
"Văn mẫu" không chỉ đơn thuần là những bài văn thiếu cảm xúc trong trường học, mà đã trở thành một lối tư duy ăn sâu, kìm hãm sự phát triển của cá nhân và cả xã hội. Khi rời ghế nhà trường, lối tư duy này biến tướng thành những biểu hiện tiêu cực, ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt đời sống:
Thứ nhất, “Văn mẫu" biến chúng ta thành những người làm việc rập khuôn. Thay vì tìm kiếm những giải pháp đột phá, chúng ta chỉ biết áp dụng những quy trình cũ kỹ và tẻ nhạt. Khi một doanh nghiệp hay một tổ chức chỉ biết đi theo lối mòn, họ sẽ đánh mất lợi thế cạnh tranh và khó tạo ra những bước đột phá.
Thứ hai, lối tư duy rập khuôn khiến chúng ta dễ dàng bị cuốn theo số đông mà không có sự phản biện. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong thời đại thông tin bùng nổ, khi sự lan truyền của tin giả (Fake News) có thể gây ra những hậu quả khôn lường. Khi không có tư duy độc lập, chúng ta dễ dàng chấp nhận những thông tin sai lệch mà số đông tin tưởng, thay vì tự mình kiểm chứng.
Thứ ba, thói quen "đồng đều" làm triệt tiêu những cá nhân xuất sắc và động lực vươn lên. Một xã hội chỉ có những người an phận, bằng lòng với sự "bình bình" sẽ khó có thể tạo ra những đột phá. Bình quân chủ nghĩa khiến mọi người sợ nổi bật, sợ khác biệt, và thay vì phát triển bản thân, họ chỉ cố gắng hòa mình vào số đông.
Thứ tư, để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này, chúng ta cần một cuộc cách mạng trong tư duy. Cuộc cách mạng này bắt đầu bằng việc rèn luyện tư duy phản biện – một lối tư duy dựa trên sự khách quan và bằng chứng cụ thể. Lẽ phải không phải lúc nào cũng thuộc về số đông, và chúng ta cần học cách đặt câu hỏi, phân tích vấn đề từ nhiều khía cạnh thay vì chấp nhận mọi thứ một cách thụ động.
Bên cạnh đó, cần tôn trọng sự khác biệt. Mỗi quan điểm đều mang một giá trị riêng. Thay vì áp đặt suy nghĩ của mình, chúng ta cần lắng nghe và học hỏi lẫn nhau, bởi đôi khi những ý tưởng đột phá lại đến từ những góc nhìn không giống ai.
Phá bỏ “văn mẫu” là con đường duy nhất để giải phóng sự sáng tạo, xây dựng một xã hội văn minh, nơi mỗi cá nhân đều có cơ hội phát triển và được tôn trọng. Đây là cuộc cách mạng mà chúng ta cần phải bắt đầu ngay từ bây giờ.
Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này, chúng ta cần một cuộc cách mạng tư duy. Cuộc cách mạng này không phải là một cuộc chiến, mà là một sự thay đổi trong cách chúng ta suy nghĩ và hành động mỗi ngày.
Đầu tiên, hãy phát triển tư duy phản biện, một lối tư duy dựa trên sự khách quan, dựa trên dữ liệu và bằng chứng cụ thể. Lẽ phải không phải lúc nào cũng thuộc về số đông. Lịch sử đã chứng minh điều này qua nhiều trường hợp, từ Galileo Galilei đến những nhà cải cách vĩ đại.
Chúng ta cần học cách đặt câu hỏi, phân tích vấn đề từ nhiều khía cạnh và đưa ra nhận định của riêng mình, thay vì chỉ chấp nhận những gì số đông tin tưởng. Hãy tôn trọng sự khác biệt. Mỗi góc nhìn mang một màu sắc riêng, một giá trị riêng. Sự đa dạng trong tư duy sẽ làm cho xã hội trở nên phong phú và năng động hơn. Thay vì áp đặt suy nghĩ của mình, chúng ta cần lắng nghe và học hỏi lẫn nhau, bởi đôi khi, những ý tưởng độc đáo nhất lại đến từ những góc nhìn không giống ai.
Cuối cùng, hãy thay đổi cách tiếp cận và phương pháp làm việc. Trong công việc, hãy khuyến khích sự thử nghiệm và sẵn sàng học hỏi từ thất bại. Trong giao tiếp, hãy nói những lời chân thành thay vì những lời sáo rỗng. Phá bỏ "văn mẫu" là con đường duy nhất để giải phóng sự sáng tạo, xây dựng một xã hội văn minh, nơi mỗi cá nhân đều có cơ hội phát triển và được tôn trọng. Đây là cuộc cách mạng mà chúng ta cần phải bắt đầu ngay từ bây giờ.
