Phong thủy, với ý nghĩa κυριολεκτικά là "gió - nước", là một hệ thống triết lý cổ xưa của người Trung Hoa, tập trung vào việc tạo dựng sự hài hòa giữa con người và môi trường sống thông qua việc sử dụng các nguồn năng lượng tự nhiên. Người xưa tin rằng địa hình, sông ngòi có vai trò dẫn dắt dòng chảy của "Khí" – một dạng năng lượng vũ trụ vô hình – qua các không gian và công trình. Phong thủy bao hàm kiến thức từ nhiều lĩnh vực như thiên văn, địa lý, kiến trúc và cả vũ trụ quan.
Lịch sử ghi nhận những dấu vết sớm nhất của việc ứng dụng các nguyên tắc tương tự phong thủy từ các nền văn hóa Ngưỡng Thiều và Hồng Sơn (khoảng 4000 năm TCN). Ban đầu, khi chưa có la bàn, người xưa dựa vào thiên văn học để xác định phương hướng xây dựng, ví dụ như việc định hướng cửa nhà tại khu định cư Bán Pha theo chòm sao Doanh Thất để đón ánh nắng mặt trời. Các công trình kiến trúc lớn như cung điện, kinh đô qua các triều đại (từ Nhị Lý Đầu đến nhà Chu, Hán, Đường, Tống, Minh) và cả lăng mộ đều tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc được cho là liên quan đến phong thủy, được hệ thống hóa trong các thư tịch cổ như "Khảo Công Ký" hay "Lỗ Ban Kinh".
Các công cụ ban đầu như kim biểu (để đo bóng nắng), bàn thiên văn "liuren" đã được sử dụng trước khi la bàn từ ra đời và trở thành công cụ không thể thiếu. Nền tảng của phong thủy là niềm tin vào "Khí", vào sự tồn tại của may mắn (cát) và xui xẻo (hung) như những yếu tố có thể tác động và điều chỉnh được. Mục tiêu là tìm ra "vị trí hoàn hảo", tối ưu hóa dòng "sinh khí" để mang lại sự thoải mái, thịnh vượng và hài hòa. Phong thủy truyền thống cũng gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tin rằng việc chọn đúng vị trí chôn cất có thể ảnh hưởng đến vận mệnh con cháu.
Sự Phát Triển và Ứng Dụng Ngày Nay
Trải qua các giai đoạn lịch sử, phong thủy từ chỗ gắn liền với tầng lớp vua quan đã dần phổ biến trong dân gian, đặc biệt phát triển mạnh vào cuối thời nhà Thanh. Thậm chí, trong giai đoạn Trung Quốc đối mặt với sự xâm nhập của phương Tây, phong thủy đôi khi được sử dụng như một công cụ để khơi dậy tinh thần dân tộc chống lại ảnh hưởng ngoại lai.
Sau giai đoạn bị hạn chế dưới thời Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, phong thủy đã có sự hồi sinh mạnh mẽ từ sau chính sách Cải cách Mở cửa. Ngày nay, phong thủy không chỉ tồn tại ở Trung Quốc mà còn lan rộng ra nhiều quốc gia, bao gồm cả phương Tây, kể từ sau chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Nixon năm 1972.
Ứng dụng phong thủy đương đại rất đa dạng. Nhiều người tìm đến phong thủy khi thiết kế nội thất nhà ở, văn phòng với mong muốn cải thiện sức khỏe, tài lộc, hay đơn giản là tạo ra không gian sống yên bình, thư thái hơn. Các "chuyên gia tư vấn phong thủy" và kiến trúc sư cung cấp dịch vụ phân tích, thiết kế với chi phí không nhỏ. Phong thủy còn được áp dụng trong kinh doanh, lựa chọn vị trí bất động sản, thậm chí cả việc chọn số điện thoại. Một ví dụ điển hình về sự công nhận ảnh hưởng văn hóa của phong thủy là việc công viên Hong Kong Disneyland đã điều chỉnh thiết kế cổng chính theo gợi ý của chuyên gia. Tại Singapore, các khóa học về phong thủy thu hút nhiều chuyên gia từ các ngành liên quan tham gia.
Góc Nhìn Phản Biện và Tranh Cãi
Bên cạnh sự phổ biến, phong thủy vấp phải sự chỉ trích gay gắt từ giới khoa học và triết học. Nhiều nhà khoa học xác định phong thủy là phi khoa học (unscientific) và giả khoa học (pseudoscience). Lập luận chính là phong thủy đưa ra những tuyên bố về cách thế giới vận hành (như năng lượng "Khí", sự ảnh hưởng của vị trí đến vận mệnh) mà không thể kiểm chứng được bằng phương pháp khoa học thực nghiệm. Học giả Stuart Vyse gọi đây là "một hình thức mê tín dị đoan rất phổ biến". Chính phủ Trung Quốc cũng từng có quan điểm tương tự.
Các nhà phê bình cũng chỉ ra rằng, đặc biệt ở phương Tây, phong thủy thường bị đơn giản hóa, thương mại hóa quá mức, đôi khi bị diễn giải sai lệch so với các lý thuyết truyền thống phức tạp.
Tuy nhiên, vẫn có những góc nhìn khác. Một số nhà sinh thái học cảnh quan quan tâm đến các "khu rừng phong thủy" cổ xưa ở châu Á như những di sản văn hóa và điểm nóng đa dạng sinh học, cho thấy tiềm năng về tính bền vững trong các nguyên tắc truyền thống. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực môi trường, kiến trúc, địa lý cũng tìm hiểu phong thủy như một phần của di sản kiến trúc và văn hóa Á Đông.
Phong thủy, với lịch sử hàng ngàn năm, vẫn tiếp tục là một phần trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng của nhiều người dân ở châu Á và ngày càng được biết đến rộng rãi trên thế giới. Nó hiện diện trong kiến trúc, đời sống thường nhật với niềm tin về khả năng mang lại sự hài hòa và thịnh vượng. Tuy nhiên, dưới lăng kính khoa học hiện đại, những tuyên bố về hiệu quả và cơ chế hoạt động của phong thủy vẫn còn là một dấu hỏi lớn, đặt ra cuộc đối thoại không ngừng giữa niềm tin truyền thống và các phương pháp kiểm chứng khoa học.
